Deze pagina zal eens in de twee weken worden bijgewerkt.

Wij behouden het recht racistische of sexistische teksten te censureren.

Beste Jeroen,

Ongeveer een half jaar geleden heb ik u gevraagd om informatie betreft xenotransplantatie.
U stuurt mij al een hele tijd artikelen en daar wil ik u voor bedanken. Ik heb mijn examen opdracht inmiddels afgedaan, en ben daarvoor geslaagd met een 8.3
Zonder jullie hulp was ik niet zo ver gekomen. Bedankt!

Marieke Gorter,
Castricum

Hier onder vindt u reacties op de tekst van de brochure en antwoorden van werkgroepleden.

Onderwerpen zijn:

1 Hoeveel belang moet je hechten aan de beleving van een hersendode door nabestaanden?
2 Worden de risico`s van xenotransplantatie door de Werkgroep overdreven?
3 Is preventie tegen orgaanfalen, door verminderde verkrijgbaarheid van schadelijke middelen een goede strategie?
4 Mensen hebben belangen en als varkens dat ook hebben, bij welke levensvorm houdt dat op?
5 Kunnen organen gekweekt worden buiten het lichaam of is er een hersenfunctie voor nodig?
6 Spelen commerciele belangen een rol bij transplantatie?

Hoi WXV,

Ik heb vanmorgen jullie uitgave 'Xenotransplantatie ter discussie' gelezen. Het ziet er goed uit en er worden interessante aandachtspunten in aangeroerd. Wat mij het meest aanspreekt is de kritiek van Jeroen waarin hij stelt dat van menselijke orgaandonors verwacht wordt dat ze hun lichaamsdelen gratis en onvoorwaardelijk aan de transplantatie-industrie overdragen. Dit biedt zeker mogelijkheden voor een 'alternatief testament', waarin potentiele donoren aangeven dat hun lichaamsdelen wel in andere mensen mogen doorleven, maar dat het bedrijf dat de transplantatie uitvoert aan zekere voorwaarden moet voldoen. Of geld aan een bepaalde club moet betalen.

Een ander belangrijk argument is uiteraard dat de mondiale volksgezondheid het best gebaat is bij een wereldwijd sociaal rechtvaardig en ecologisch verantwoord beleid, dwz. bij een nog uit te werken marktvorm die wel vrij is maar niet tot milieuvernietiging of machtsongelijkheid leidt. En zo'n maatschappelijke organisatievorm bestaat zelfs nog niet in theorie. Maar goed, dat weten we al meer dan honderd jaar. Het blijft belangrijk om dit argument aan te stippen maar ik ga er hier nu niet op in.

1
Ik moet toegeven dat ik andere kritiekpunten niet begrijp. Zo lijkt Jeroen een grote betekenis toe te kennen aan ademhaling en lichaamswarmte. Mij zegt dat veel minder: het is bijvoorbeeld ook waar dat 'lijkstijfheid' pas optreedt als zowel ademhaling als lichaamswarmte gestopt zijn. Groei van haren en nagels gaat zelfs nog vele dagen door. Zo zijn er nog veel meer stadia, die wat mij betreft allemaal even (on)belangrijk zijn. We zijn allang gewend mensen te begraven / cremeren voordat alle stadia doorlopen zijn. Als je werkelijk wilt wachten tot alle stadia achter de rug zijn, moet je wachten tot het stoffelijk overschot vanzelf is vergaan (en da's niet zo fris).
Aan de andere kant: als je transplantatie van een zojuist overleden mens naar een nog niet verleden mens accepteert is er een hopelijk klein maar nooit weg te poetsen risico dat de donor niet dood is (evenals er altijd een risico van voortijdig begraven bestaat, tenzij je je geliefde thuis laat wegrotten). Han Kuik heeft dus wel gelijk, maar de enige manier om voortijdige transplantatie volledig uit te sluiten is om het niet toe te staan. En ook dat kost levens!

Reactie van Jeroen:

Hoi Rene,

Hartelijk dank voor je bijdrage aan de discussie. Voor wat betreft hersendoden explanteren is de vraag of die hersendood verklaarden wel echt niks er van merken. Er zijn neurologen (of een ander soort artsen, zal ik nog es opzoeken) die zeggen dat over 10 jaar men met schaamte terugkijkt op deze barbaarse tijden waarin hersendoden leeggeroofd worden. Een ander punt is dat het voor de nabestaanden soms of vaak zeer moeilijk is afscheid te nemen van hun geliefde. Daar kun je mijns inziens niet zo maar over heen walsen door te zeggen dat iemand op de wachtlijst ligt te sterven.
En Novartis steunt financieel bijvoorbeeld educatieprogrammaas voor artsen om nabestaanden over te halen met donatie in te stemmen. Explantatie brengt ook personeelsleden in ziekenhuizen in moeilijkheden, ook daarvan ken ik verhalen (persoonlijk, lezen en tv). Wat ik in ieder geval wil aangeven is dat het niet zo eenvoudig ligt als vaak voorgesteld. En dat de voorlichting van de overheid om je over te halen je als donor te registreren eenzijdig is.

Groeten en bedankt voor je uitgebreide reactie.

Je schreef:

Hartelijk dank voor je bijdrage aan de discussie. Voor wat betreft hersendoden explanteren is de vraag of die hersendood verklaarden wel echt niks er van merken.

Dat is inderdaad mogelijk. 'Gewaar worden' of 'ervaren' is immers een functie van het bewustzijn. En niemand weet nog op welke manier hersenen 'bewustzijn' produceren. Zolang niemand dat weet kan het niet worden uitgesloten dat hersendode patienten nog steeds dingen kunnen ervaren.

Ik zat er vanmiddag nog even over na te denken. Plots schoot me te binnen dat de verwarring over de vraag wanneer is iemand nu *echt* dood?' met name het gevolg kan zijn van het feit dat 'dood' en 'leven' geen objectieve fenomenen zijn, maar door mensen bedachte categorieen. Niemand heeft 'leven' ooit goed omschreven. Zonder een definitie van dat woord kun je evenmin zeggen wat 'dood' - niet (meer) leven - precies is.

In deze omstandigheden is het logisch dat een arts die transplanteren wil, de dood (op papier) zo snel mogelijk in wil laten gaan (want des te verser zijn de organen). Met 'logisch' bedoel ik hier overigens niet 'verdedigbaar', maar meer dat je dat kunt verwachten als je begrippen als 'dood' en 'leven' niet nauwkeurig omschrijft. Want dan kan iedereen er van alles wel en niet onder verstaan.

2
Het artikel van Herman geeft de risico's van xenotransplantatie goed weer, maar ik heb het gevoel dat hij alles soms nog erger voorstelt dan het al is. Risico's dat virussen plotseling tot leven komen heb je namelijk ook zonder xenotransplantatie: dat proces heet evolutie. Alle levensvormen ontstaan daaruit, inclusief levensvormen die voor andere levensvormen gevaarlijk/schadelijk zijn.
Bij het lezen van Herman's artikel vroeg ik me dan ook af of hij tegen het invoeren van evolutionaire soortontwikkeling had geprotesteerd als het een techniek was geweest in plaats van een natuurgegeven?
Opvallend is ook de opmerking 'vele wetenschappers geven toe dat virussen zich ook kunnen verspreiden door een enkele nies of hoest'. Dat is vaak waar, maar even vaak onzin of totaal zonder betekenis. Het klopt voor verkoudheidsvirussen, maar je hoeft bijvoorbeeld niet in paniek te raken als een seropositief iemand een hoestbui krijgt.

Reactie van Herman:

Je schreef:

Het artikel van Herman geeft de risico's van xenotransplantatie goed weer, maar ik heb het gevoel dat hij alles soms nog erger voorstelt dan het al is. Risico's dat virussen plotseling tot leven komen heb je namelijk ook zonder xenotransplantatie: dat proces heet evolutie. Alle levensvormen ontstaan daaruit, inclusief levensvormen die voor andere levensvormen gevaarlijk/schadelijk zijn. Bij het lezen van Herman's artikel vroeg ik me dan ook af of hij tegen het invoeren van evolutionaire soortontwikkeling had geprotesteerd als het een techniek was geweest in plaats van een natuurgegeven?

Ik denk dat het precies gaat om het verschil tussen of wij mensen een techniek ontwikkelen of een handeling verrichten of dat er in de evolutie dingen gebeuren. Natuurlijk is de natuur risicovol. Ik vind echter dat wij mensen risico's zo veel mogelijk kunnen en moeten beperken. Zeker als het een kleine groep mensen, de wetenschappers, is die zeer risicovolle experimenten willen doen waar niemand om gevraagd heeft en niemand ook ooit om gevraagd is.
Dus ik protesteer tegen door de mens ontwikkelde technieken, niet tegen de natuur.

Opvallend is ook de opmerking 'vele wetenschappers geven toe dat virussen zich ook kunnen verspreiden door een enkele nies of hoest'. Dat is vaak waar, maar even vaak onzin of totaal zonder betekenis.

De zin zoals ik haar schrijf is correct, denk ik, omdat ik het woord 'kunnen'gebruik. Hiermee geef ik aan dat niet alle virussen zich verspreiden door een nies of hoest, maar het voor bepaalde virussen wel mogelijk is.

3
Vervolgens komt het artikel van Tatjana. Ook daar heb ik een paar vraagtekens bij. Zo suggereert zij dat de 'toegankelijkheid van schadelijke consumptiewaar' beperkt zou kunnen worden. Maar schadelijk volgens wie, en volgens welke criteria? En wie bepaalt op welke wijze dat welke mensen ergens waarom wel of geen toegang toe krijgen?
Wat ik van toxicologie ('vergifkunde') heb geleerd is dat giftige stoffen (schadelijke consumptiegoederen) in feite niet bestaan, in tegenstelling tot schadelijke consumptiepatronen (manieren van consumeren) en -productieprocessen. Of iets een voedingsmiddel, een vergif, een medicijn of een genotmiddel is hangt af van de hoeveelheid, de frequentie, de consumptie van andere middelen, de gezondheid van de consument en zo nog een paar zaken - maar niet of nauwelijks van de stof zelf (uitgezonderd een paar exotische metalen als plutonium enzo, waarvan de schadelijke dosis al bij een atoom bereikt kan zijn).
Ik zie zelf geen manier waarop je de toegankelijkheid tot een consumptiemiddel kunt beperken zonder een machtsongelijkheid tussen overheid en burger te vergroten en/of een (kapitalistische) zwarte markt te laten ontstaan. Tatjana's suggestie in deze leidt volgens mij tot precies het tegenovergestelde van dat wat ze wil bereiken.

4
Een ander moeilijk argument, althans in mijn ogen, is dit:
"In het geval van xeno-transplantatie worden wel degelijk belangen geschonden, namelijk die van niet-menselijke 'brondieren'. Je mag er van uitgaan dat bijvoorbeeld varkens belangen hebben, waaronder het belang om te overleven en het belang om geen pijn te voelen." Yep. Helemaal mee eens. Maar dit geldt voor IEDERE levensvorm. Inclusief de eencelligen die gekweekt worden voor de industriele (kapitalistisch aangedreven) produktie van vitamine B12 preparaten voor veganisten. Ik vraag me af bij welk aantal lichaamscellen de belangen van een levensvorm hoe zwaar beginnen te wegen? Hoe zit de ethiek in deze volgens Tatjana precies in elkaar?

5
Het laatste stuk, over orgaankweek, is weer een sterk artikel. Het idee dat er binnenkort hoofdloze rompen kunnen worden gekweekt voor transplantatiedoeleinden is volgens mij een dagdroom van genentechnologen. Waarom ik dat denk? Kijk bijvoorbeeld eens naar bijen en mieren. De verschillende 'geslachten' (werkster, soldaat, koningin) hebben hetzelfde genoom. Het zijn alledrie vrouwtjes, maar met een totaal ander lichaam. Of zo'n beest er op een bepaalde manier uitziet ligt dus maar voor een deel aan de genen in de cellen, maar voor een ander deel aan de omgeving van de cellen. Dit werpt de vraag op in hoeverre gespecialiseerde lichaamscellen (zoals orgaancellen) alleen tot functionele cellen kunnen uitgroeien in aanwezigheid van andere cellen. Misschien kun je alleen een functionele lever kweken als er tijdens de kweek ook een werkend stel hersens in het lijf aanwezig is, omdat die lever anders nooit 'leert' hoe die moet werken?

Reactie van Herman:

Dit laatste is inderdaad de vraag. Onderzoekers zijn bezig met bepaalde scaffolding technieken cellen in de juiste vormen te laten groeien. Het lukt allemaal nog niet zo geweldig. Misschien blijken we toch embryo's te moeten gebruiken om organen in op te kweken.

6
Spelen commerciele belangen een rol bij transplantatie?

Reactie van Jeroen:

Je schreef:

En Novartis steunt financieel bijvoorbeeld educatieprogrammaas voor artsen om nabestaanden over te halen met donatie in te stemmen. Explantatie brengt ook personeelsleden in ziekenhuizen in moeilijkheden, ook daarvan ken ik verhalen (persoonlijk, lezen en tv).

Deze bezoeken komen inderdaad in een meer-dan-raar daglicht te staan als je er anders tegenaan kijkt. Zo van: "Beste nabestaanden, mijn naam is Henk Snijworst en ik ben lichaams-exploi ehh sorry explantant. Nu had ik graag nog een paar leuke tweedehands organen willen hebben om die als occasions in mijn winkeltje aan te bieden. Mag ik die gratis uit het volgens mijn definitie levenloze lichaam van uw geliefde peuteren?"
Je hebt denk ik een sterk punt met je stelling dat de organen in dit geval als grondstof dienen in een bepaald (kapitalistisch) productieproces. Transplanteren is evenmin menslievend als de hele farmaceutische industrie dat is. Het is 'gewoon' business, zoals alles dat is. Dit kan niet vaak genoeg naar voren gebracht worden.

Ik hoop dat jullie wat aan mijn reactie hebben.

groetjes,

Rene Rikkelman