werkplaats Linkse Analyse Biopolitiek, 9-11-2002

De ‘voorlichtingscampagne’over orgaandonatie is aggressiever geworden. Mensen in Nederland wordt sinds november 2002 in spotjes voorgehouden dat het inconsequent zou zijn om wel een orgaan te willen ontvangen, maar geen organen te willen afstaan (Trouw 12-9-2002: ‘Bomhoff: niet genoeg geld voor donorbrieven’).

Sinds een evaluatie van de Wet Orgaan Donatie (WOD) in februari 2000 maakt de Tweede Kamer zich zorgen over het achterblijvende en zelfs dalende aantal orgaandonoren. De verwachting was juist dat de WOD tot een stijging zou leiden. Sindsdien is de overheid met een aantal maatregelen gekomen die tot vergroting van het aanbod moeten leiden.
In navolging van de Nierstichting, die uit eigen middelen zes ‘donatiefunctionarissen’ in ziekenhuizen laat werken, beloofde minister Borst dit aantal tot bijna 100 te laten oplopen, gefinancieerd uit haar budget van Volksgezondheid. Donatiefunctionarissen worden opgeleid om nabestaanden van mensen die hersendood zijn verklaard ‘voor te lichten’over de mogelijkheden van orgaandonatie door de geliefde, of, zoals Trouw schreef: ‘Donatiefunctionarissen worden speciaal getraind om gesprekken te voeren met nabestaanden van een potentiele donor’. Ex-minister Bomhoff voerde deze maatregel door met als resultaat dat er waarschijnlijk 56 donatiefunctionarissen actief zijn in 2003.
Een andere maatregel van Borst vond Bomhoff te duur. Hij wilde geen 25 miljoen euro uitgeven om herinneringsbrieven te bezorgen bij alle mensen die zich na de eerste oproep in 1998 niet geregistreerd hebben bij het Donorregister. Slechts een derde van alle aangeschrevenen van 18 en ouder registreerde zich in 1998 in het Donorregister, waarvan ruim de helft als donor. De Tweede Kamer is zeer ontevreden met het naar hun smaak te geringe aantal geregistreerde donoren. PvdA en SP dringen erop aan de Wet Orgaandonatie te veranderen in een registratiesysteem waarin iedereen automatisch donor is, tenzij hij of zij bezwaar aantekent. Bomhoff zette geen stappen om deze wetsverandering door te voeren, ondanks dat ook zijn (nu ex-) staatsecretaris van VWS mevrouw Clemens Ross-van Dorp een jaar voor de verkiezingen er wel iets voor leek te voelen. Toch is deze wetsverandering, die doneerbare lichamen in principe toebedeelt aan de transplantatie-sector, nog steeds een optie. Bomhoff liet namelijk wel onderzoek doen naar zo‘n wetsverandering, waardoor er bij een eventuele koerswijziging geen tijd verloren hoeft te gaan.

Schuldgevoel
Met ‘agressievere voorlichting’ wordt mensen binnenkort een schuldgevoel aangepraat in de hoop dat meer mensen zich als orgaandonor laten registreren. Overheid en transplantatielobby verliezen voor het gemak uit het oog dat de transplantatie-technologie haar eigen wachtlijsten creeert. Door het idee te laten bestaan dat er voor iedereen een vervangend orgaan klaar kan liggen bij orgaanfalen ontstaat een wachtlijst. Mensen sterven in de beeldvorming tegenwoordig niet meer door orgaanfalen, maar ‘op de wachtlijst’. Dat er eenvoudigweg niet ‘genoeg’ mensen sterven onder omstandigheden waarin ze technisch gezien donor kunnen zijn lijkt onwelkome informatie in de ‘voorlichting’. Het is echter toch echt zo dat er in Nederland ongeveer 320 ‘hersendode’ potentiele donoren per jaar te betreuren zijn. 'Iedere hogere schatting', schrijft Dr. Erwin O. Kompanje, die afstudeerde op de praktijk van postmortale orgaandonatie, 'moet met enige scepsis worden bezien'.

Jeroen Breekveldt