6-6-2005

Een poster van een naakte vrouw met vier benen lokte zo'n 50 mensen naar het symposium over xenotransplantatie. 'Zou dit het droombeeld van de mannelijke helft van de organisatoren zijn ten aanzien van xenotransplantatie?' was de vraag die de voorzitter T. Hol het publiek stelde. Novartis man H.J. Schuurman maakte met zijn vrij technologische verhaal snel duidelijk dat dergelijke fantasieen niets te maken hebben met xenotransplantatie.

Xenotransplantatie was een van de weinige interdisciplinaire onderwerpen die de organisatoren van de drie studentenverenigingen Diergeneeskunde, Geneeskunde en Rechten konden verzinnen. Naast de sprekers H.J. Schuurman, voorheen van Immerge BioTherapeutics van Novartis, en U.M.R.T. de Vries, Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Utrecht was Jeroen Breekveldt van Werkgroep (xeno)Transplantatie Vraagstukken uitgenodigd om te spreken. Vanuit drie zeer verschillende hoeken werd xenotransplantatie belicht.

Een echte wetenschapper
Dr. H.J. Schuurman werkte in dienst van Immerge BioTherapeutics, een merger van Novartis, aan het front van het xenotransplantatie onderzoek. Hij transplanteerde harten van varkens naar chimpansees, maakte apen diabeet om ze vervolgens eilandjes van Langerhans in te planten, kloonde en genetisch manipuleerde varkens en deed experimenten met muizen. Dit alles wist hij te brengen alsof het de normaalste zaak van de wereld was.
Mijn verhaal zal technisch zijn', waren zijn eerste woorden: 'omdat anderen sprekers het over bioethische en juridische aspecten zullen hebben zal ik dat niet doen.' Met groot enthousiasme weidde hij uit over de experimenten waarin de afstoting van dierlijke organen getracht werd tegen te gaan. De geboekte resultaten verworven dan ook een groot aanzien. Tijdens een transplantatie congres werd zijn groep geprezen voor haar ontdekkingen en verschillende publicaties belandden in gerenomeerde tijdschriften als Nature Medicine en de PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences). Pas tijdens de borrel konden we een beetje doorvragen naar de verantwoordelijkheden die hij als wetenschap denkt te horen te nemen. Geen enkele, leek het wel. 'Van dierenwelzijn heb ik geen verstand,' vertelde Schuurman, 'de dierexperimenten commissie moet maar beoordelen welke proeven wel of niet mogen.' En de politiek moet maar zeggen welke kant we opmoeten met de medische wetenschap. 'Maar wetenschappers doen het niet alleen voor het geld hoor,' vertrouwde Schuurman ons toe, 'er zijn ook andere dingen zoals nieuwsgierigheid.'

Strijd rond het lichaam
'Het lichaam wordt bezet!' luidde de titel van Breekveldt's presentatie. Jeroen stak van wal met enkele feiten: 'Beste mensen, dit jaar vinden wereldwijd 50.000 xenotransplantaties plaats. In 2010 zal Novartis zestig procent van de 250.000 xenotransplantaten leveren (met een omzet van 5 miljard dollar) en meer dan de helft van de wereldwijde behoefte aan afstotingsonderdrukkende middelen (met een omzet van 3 miljard dollar) Dit waren althans de verwachtingen van het Zwitserse farmacieconcern Novartis in 1996. Ook in Nederland verwachtte menig transplantman in 1996 binnen 5-10 jaar xenotransplantatie. In november 1998 stelde het kabinet 'geen ethisch bezwaar' te hebben tegen xenotransplantatie.'
Jeroen schetste met zijn presentatie een beeld van de strijd die rond het lichaam gaande is. 'Niet aleen spannen onderzoekers, bedrijven en gezondheidsinstanties zich in daadwerkelijk toegang te krijgen tot het lichaaam, ook in onze hoofden moeten we er van doordrongen worden dat het lichaam niet meer komt en gaat, maar een meerwaarde kan vormen voor anderen.'
De diskussie over xenotransplantatie is niet los te zien van een diskussie over transplantatie en andere sectoren in de industrie rond lichaamsmateriaal. 'Transplantatietechnologie maakt ons tot consumenten van levenstijd en levenskwaliteit. Middels organen van doodverklaarde mensen krigjen we deze producten aangeboden. Tegelijkertijd wordt een beroep op ons gedaan grondstoffen voor levenstijd en -kwaliteit aan te bieden. We worden aangespoord na onze dood - en steeds vaker ook tijdens ons leven - delen van ons lichaam af te staan voor optimalisering van andere lichamen.'

Reacties
Na afloop van het symposium praatten we nog wat na: 'Er werd niet veel gereageerd maar het werd een beetje gebagataliseerd,' merkte Jeroen op. 'Die bezwaren over marktwerking gelden toch niet alleen voor transplantatie. Ook werd er gezegd of een reden tegen xeno kan zijn dat er geld mee verdiend wordt. Wij willen een kanttekening zetten bij dingen die niet zovaak aan bod komen. Voor iemand die dood dreigt te gaan en een orgaan aangeboden krijgt, lijkt het me logisch te kiezen voor het accepteren van een donor orgaan. Maar het gaat erom welke politieke keuzes je maakt als maatschappij over wat je aan wilt bieden en wat je mogelijk wilt maken.'
Toch was Jeroen wel tevreden over de avond. 'Ja. Mensen hebben kennis gemaakt met een verhaal dat ze waarschijnlijk nog niet kennen. Ik verwacht niet dat mensen die voor zijn meteen overtuigd zijn. Maar mensen die ongeruste gevoelens hebben worden misschien in hun verhaal gesteund.'

Herman van Wietmarschen

Bronnen:

1) www.wxv.dds.nl/allo_dudok.html
2) www.wxv.dds.nl/txt_hersendood.html
(3) In de praktijk wordt hiermee de hand gelicht, maar een nieuw systeem baseren op loslaten van dit principe is een opvallende keuze. In 3 uitzendingen van het VPRO radio programma Argos kwam naar voren dat de verdeling van organen uit hersendood verklaarde mensen niet altijd volgens de regels verloopt . Onderzoekers van de universiteit Leiden toonden in 1996 al aan dat er dingen mis gingen. Hun rapport werd echter onder in de bureaulade gestopt. Hieronder een stukje van de Argos website waar u ook de betreffende radiouitzendingen kunt beluisteren. www.vpro.nl