Zie ook:
Toen de oprukkende carrière het lezen steeds meer in de weg begon te zitten, begon ik aan een herwaardering van het aforisme. Dat resulteerde in onderstaand stukje:
De inperking van het lezen begon al enkele jaren geleden. Het tempo waarin ik aankopen deed werd niet meer gerechtvaardigd door de snelheid waarmee die aankopen werden geconsumeerd. Elk nieuw boek vulde weliswaar een lacune in de verzameling, maar kwam ook onvermijdelijk op een steeds langer wordende wachtlijst. De jachtigheid van de televisiejournalistiek en de rust van het boek verdragen elkaar niet. Twee werelden die elkaar wensen uit te sluiten. Of misschien vormt mijn komst op het scherm de waterscheiding. De oppervlakkige roem van de televisie verdraagt zich niet met de diepgang van het boek. "Fame is like a river, that beareth up things light and wollen, and drowns things weighty and solid." Francis Bacon. Woorden uit eind zestiende eeuw.
Hoe dan ook, het langlezen verloor terrein aan het kortlezen. Geen romans meer, geen lang uitgesponnen essays. Voor het slapengaan een dagelijkse dosis gedichten of aforismen moest afdoende zijn om de leeshonger te stillen. Het merkwaardige is dat die ogenschijnlijke verschraling tot ongekende nieuwe ontdekkingen leidde. Er bestaan aforismen die boeken overbodig maken, die binnen het bestek van hooguit drie regels meer zeggen dan een vuistdikke essaybundel.
De belangrijkste grootmeesters van de korte uitspraak waren me bekend. Lichtenberg ligt
standaard naast mijn bed, evenals de aforismen van Bacon (gedestilleerd uit zijn Essays), maar
sinds kort ligt daar ook een boekje naast dat het uiterlijk heeft van een misdaadroman. De
illustratie op de kaft doet er alles aan een misverstand te wekken. Tot je oog valt op de
vermelding dat het boek voorzien is van een voorwoord van Umberto Eco. Het boekje heet
Das gro§e Stanislaw Jerzy Lec Buch en bevat het belangrijkste werk van de Poolse schrijver
en journalist (1909-1966) Lec. Een onbekende voor mij, tot ik de curieuze pocket tegenkwam
in de uitverkoopbak van een Hilversumse boekhandel. Op de eerste bladzijde staat deze zin:
"Als er helemaal geen wind waait, dan heeft zelfs de weerhaan op de kerktoren karakter." Het
zou een uitspraak van Tucholsky of Kraus kunnen zijn. Daarna volgt de inleiding van Umberto
Eco. Als hij noodgedwongen zou moeten kiezen tussen het werk van Kraus of
Lec om mee te nemen naar een onbewoond eiland, dan zou de keuze op Lec vallen. Mijn keuze
was intussen duidelijk: kopen dit boekje. En sindsdien ligt het standaard bij het hoofdeinde.
De uitspraken van Lec hebben vaak dezelfde scherpte als die van Tucholsky. Niet alleen delen
ze de scherpte van observatie, maar bovenal het gevoel voor humor. Misschien is dat ook wel
de hoogste staat die een aforisme kan bereiken: onweerstaanbare lachlust wekken en
tegelijkertijd volkomen waar zijn. Zijn uitspraken alleen waar, dan wekken ze meestal alleen
onverschilligheid. Zijn ze alleen grappig, dan zijn ze nooit meer dan holle spitsvondigheid. Een
voorbeeld. Lec noemt politiek "een derby van Trojaanse paarden." Mooi beeld, erg grappig én
waar. En verder stelt hij mooie vragen. Of er statistieken worden bijgehouden van hoeveel
ongelukken worden veroorzaakt door wegwijzers en waarschuwingsborden. Of mensen voor
onmenselijke daden bestraft kunnen worden. Of naakte vrouwen intelligent zijn. Of het
volharden in fouten ook uitgelegd kan worden als trouw aan jezelf blijven.
Het mag verbazing wekken dat het werk van Lec - althans bij mijn weten - nooit is vertaald in het Nederlands*. In de eregalerij ermee, naast Kraus, Tucholsky en Lichtenberg!
En dan nog deze, ter afronding van dit stukje: "Ik wilde de wereld maar één woord zeggen. Omdat ik dat niet kon werd ik schrijver". Lec laat een flinterdun oeuvre na, maar is trouw gebleven aan zijn voornemen: met zo min mogelijk woorden het maximale zeggen. Zodat mensen als ik hun jachtig bestaan kunnen verlichten met boeken van drie zinnen. De breedsprakige collega's van Lec blijven na aankoop voorlopig op de wachtlijst.
(2001)
* Dat bleek later wel het geval te zijn. De Arbeiderspers heeft een selectie van zijn aforismen
in vertaling uitgebracht, ook al is dat boek al jaren alleen antiquarisch te verkrijgen.
Voordat ik weet had van die eerdere uitgave besloot ik zelf te gaan vertalen. Verder dan een
handvol ben ik nooit gekomen:
De overbevolking heeft ertoe geleid dat in één mens nu meerdere wonen.
Hypothesen: nog voordat ze benen hebben, dragen ze al een prothese.
Hij had een schoon geweten. Het was nooit gebruikt.
Een onsterfelijk schrijver sterft in zijn epigonen.
Er zijn parodieën van dingen die niet bestaan.
Een vraagteken is een vermoeid uitroepteken.