Lezen

Eind jaren tachtig las ik in NRC Handelsblad een stuk van journalist Felix Eijgenraam (copy zijn naam en paste in een zoekmachine naar keuze) over het bijhouden van een boekenschrift. Er stonden wat voorbeelden bij. De ene lezer ging heel nauwkeurig te werk, vermeldde datum, aantal bladzijden en een waarderingscijfer en volstond daarmee. Het type van de statisticus kortom, meer geïnteresseerd in gegevens dan in oordelen. De ander noteerde alleen de titel en de auteur en voegde vervolgens een paar regels commentaar toe.

Uiteraard voelde ik me meer aangetrokken tot de tweede methode, zoals hieronder zichtbaar is. Ik begon in 1991 met het bijhouden en becommentariëren van de boeken die ik las. Ik kan het iedereen aanraden. Het herlezen van boeken krijgt er een extra sensatie bij. De tweede keer lees je ze binnen een andere context. De omstandigheden zijn anders, jij als lezer bent anders. Wat tien jaar geleden diepe indruk maakte kan nu plotseling zonder betekenis blijven, zoals sommige muziek uit je jeugd jaren later ineens onbenullig kan klinken. Het schrift zegt meer dan over de boeken iets over jou en over hoe je veranderd bent. Een zelfportret aan de hand van boeken. Iets mooiers kan een lezer zich niet wensen.

Voor de meeste mensen is lezen tijdverdrijf. Grotendeels overschaduwd door de televisie, het internet en het hebben van een goed gesprek, maar desalniettemin een tijdverdrijf. Mensen lezen juist veel in vakantietijd. Geen enkele andere periode van het jaar is er meer behoefte aan een middel om tijd te verdrijven. Televisie is er meestal niet in het appartement, alle goede gesprekken zijn na de eerste week op en de omgeving begint allengs meer verveling op te wekken. Heuvels tot aan de horizon, een strakblauwe zee en uitgelaten vakantievolk. Dat vraagt om het verdrijven van de tijd met een boek. Niet te moeilijk uiteraard. In dat geval is het middel erger dan de kwaal. Verdrijven van de tijd dient pijnloos te zijn.
Een dergelijke lezer ben ik dus niet. Misschien is voor de echte lezer de voornaamste functie van het lezen juist het winnen van tijd. Ervaringen, eigenschappen, avonturen, gedachten die nooit de jouwe zouden kunnen zijn, staan allemaal tot je beschikking. Geen hoedanigheid, geen wereldbeeld of het kan binnen het bestek van een boek even van jou zijn.

Voor ontspanning en inspanning geldt overigens hetzelfde. Lezen is voor mij een inspannende bezigheid bij uitstek, hoe ontspannen die inspanning ook kan zijn. Ontspanning is alom voorhanden. Was er maar wat meer inspanning, daar zou deze wereld alleen maar van opknappen. In onze hedonistische zucht naar ontspanning reduceren we elk stuk natuur tot pretpark, elk ver land tot avontuurlijke vakantiebestemming en dient elke vrije minuut die ons rest ontspannen te worden doorgebracht. Inspanning is voorbehouden aan werken, hoewel ook de roep om ontspannen werk allengs sterker wordt. Een ontspannen leven als burgerrecht. Mag ik iedereen die zich lethargisch heeft teruggetrokken in het warme bad van de ontspanning bij deze oproepen tot inspanning? Niets is bevredigender.

Boeken kunnen vrienden worden, zelfs als de schrijvers ervan dat niet zijn. Met sommige boeken ben ik al jaren bevriend. Soms zien we elkaar wat minder, soms besteden we uren achter elkaar in elkaars gezelschap. Sommige boeken zijn betere vrienden dan echte, niet alleen omdat ze niks van je verlangen en je niet in de steek kunnen laten, maar ook omdat ze vaak beter gezelschap zijn. Bovendien lenen ze nooit geld van je, gaan ze altijd op tijd weg en komen ze nooit onverwacht. Boeken zijn kortom de ideale vrienden. Jammer dat ze zo slecht kunnen luisteren, anders had ik me levenslang sociaal geïsoleerd.