Het medium presenteert zich duidelijk in de media. Uit een door Koene georganiseerde enquête [1] blijkt dat ongeveer de helft van de bezoekers haar door de media heeft leren kennen. De andere helft hoorde van haar door familie, vrienden of kennissen. Jomanda heeft duidelijk religieuze motieven: ze spreekt herhaaldelijk over de Goddelijke Wereld, waarvan de aanwezigheid ook door de aankleding van de zaal wordt gesuggereerd. Er is een beeld van een engel en een Mariabeeld, waarbij de mensen kaarsjes branden. Ze vat haar mediumschap als een onontkoombare taak op, die haar niettemin veel vertrouwen schenkt [2].
Onze interesse ging met name uit naar de bezoekers van haar healings. Uit eerder onderzoek bleken de bezoekers een min of meer gesloten groep te vormen: men komt regelmatig, heeft vertrouwen in de geneeskracht van Jomanda en denkt inzicht te krijgen. Bovendien willen bezoekers anderen graag overtuigen van de wonderen die bij Jomanda plaats zouden vinden. Ook wordt zo nu en dan tegen kritici gefulmineerd [3].
Wat geloven zij? Waarom zoeken ze Jomanda
op? Alleen voor genezing? Hoe realistisch zijn hun verwachtingen? Om daar
achter te komen maakten we gebruik van de methode van de participerende
observatie en interviewtechniek. Daarnaast werden de beelden en teksten
van de twee door Jomanda uitgebrachte videobanden nader bekeken.
Jacques Onderwater, de echtgenoot en
zaakwaarnemer van Jomanda, heeft een boek over haar geschreven. Het boek
gaat over Jomanda's levensloop en over haar healings.[8] Het is niet verwonderlijk
dat Jomanda's naam voorkomt op een mediumlijst van een spiritistische vereniging.
Haar boodschap is namelijk overeenkomstig. Koene vroeg daarom aan Jomanda
waarom er in Onderwater's boek niets over spiritisme staat. Jomanda zei:
"Ik wil niets met spiritisme te maken hebben." Ze vindt cursussen in helderziendheid
(die bij spiritistische verenigingen gegeven worden) onzin, omdat helderziendheid
een aangeboren gave is. Ze is een fel tegenstander van glaasjedraaien en
heeft een hekel aan seances. Deze uitlatingen nuanceert ze met de opmerking
dat er "goede mensen zijn bij spiritisten, maar ik kan me niet voorstellen
wat ze eigenlijk bij die vereniging te zoeken hebben!". Jomanda verklaart
slechts één keer bij 'Harmonia' te hebben opgetreden [9].
In Line Magazine, het blad dat de bezoekers op de hoogte houdt van Jomanda's activiteiten, vinden we echter meer voedingsadviezen, verstrekt door Meara Cloosterman, een vaste medewerkster van het medium. Ze heeft een stand in de hal tijdens de healings. Zij geeft ook "persoonlijk advies/consult ter ondersteuning van een natuurlijke leefwijze." Nergens staat vermeld dat ze hiervoor een relevante opleiding heeft gehad. Misschien dat in haar rubrieken een onderbouwing te vinden is voor de gegeven adviezen.
Cloosterman waarschuwt voor een te fanatieke of te moraliserende aanpak, die ze zelf ook eens heeft gehanteerd. Ze maakt onderscheid tussen 'dood' en 'levend' voedsel, resp. voedsel waarin de "levenskracht, de essentie niet meer aanwezig is" en voedsel dat bijdraagt aan "groei en ontwikkeling". Ze vindt dat het bewustzijn van mensen met betrekking tot gezond voedsel ontwikkeld moet worden. Voor dát tot ontwikkeling is gekomen kan men niet genieten van het "kauwen op een taaie massa geweekte granen". Zelf denkt ze stellig dat ze op de goede weg is.
Onder het kopje: "Je bent wat je eet" noemt ze Nederlandse zegswijzen "waarin onze spijsverteringsorganen aangeven hoe we ons psychisch voelen". Bijvoorbeeld: "iets op je lever hebben." [10] Ze vervolgt: "We realiseren ons vaak niet dat de manier waarop we met onze voeding omgaan een afspiegeling is van hoe we ons gedragen. Onze psychische gevoelens zoals bijvoorbeeld onze emoties zijn eveneens voedsel voor onze spijsverterings organen en worden samen met ons fysieke voedsel verteerd. In een periode van spanning en emotionele geladenheid maken onze spijsverteringsorganen overuren. Wanneer wij in zo'n periode onzorgvuldig omgaan met wat en hoe we eten is dit voor onder andere de maag een dubbele belasting en zal deze ons waarschuwen dat we niet goed bezig zijn." [11]
De uit de alternatieve geneeskunde bekende gemeenplaats dat een chemisch middel, in dit geval een maagtabletje, niet de oorzaak maar alleen de symptomen bestrijdt komt na deze passage niet als een verrassing.
Hier wordt nog iets gezegd over het koffie drinken. In een periode van stress moet je geen koffie drinken dan blijft er "tijd en ruimte over om ook onze psychische problemen te verteren en werken we mee aan een gezonde geest in een gezond lichaam".
In de recepten in Line Magazine overheersen volkoren produkten, groenten, pitten, zaden en avocado. In het 'energie-salade' recept van februari 1993 lezen we bijvoorbeeld dat "het extra watergehalte" in tomaten en komkommers "de digestie van de vezelachtige groene groenten bevordert."
Regelmatig duikt de term 'natuurlijke
leefwijze' op. De schrijfster van bovengenoemde rubriek lijkt geobsedeerd
door het idee dat het menselijk lichaam door negatieve en onzuivere zaken
wordt omringd. Zelf leven Jomanda en haar echtgenoot Jacques Onderwater
ook volgens de bovengenoemde richtlijnen: ze eten nauwelijks vlees, maar
wel vis [12].
De zaal, een oude veilinghal, is helemaal doordrongen van Jomanda's aanwezigheid. Boven de ingang reiken twee handen in elkaar, saamhorigheid symboliserend, rechts naast de ingang staat een Mariabeeld. Door de gehele zaal hangen wereldbollen of vlaggen met wereldbollen erop al of niet voorzien van het Jomanda-symbool: een balletschoen en een hand met daartussen de naam 'Jomanda'. Bij de balie naast de ingang kan men bij binnenkomst (gratis) ingestraalde kaartjes en muntjes krijgen. Aan krassen en andere onregelmatigheden die op de flinterdunne stukjes metaal verschijnen worden in de loop van de bijeenkomst door Jomanda betekenis gegeven.
Naast de balie bevindt zich het restaurant. Het is er verboden te roken. Zelfs in de beslotenheid van het toilet prijkt een tekst die bezoekers mede namens Jomanda dringend verzoekt niet te roken. Alleen in een apart vertrek bij het restaurant is roken toegestaan. Links van de ingang en rechts van het restaurant bevinden zich stands. Men kan er medaillons, videobanden, casettebandjes, ingestraald water (in de vorm van flessen Spa blauw) en boeken van Jomanda kopen. Daarnaast zijn er stands die geen produkten van Jomanda verkopen: één van de reeds genoemde 'Stichting Paranormaal Derde Wereld' en één van iemand die zich met dierenbescherming en (vegetarische) natuurvoeding bezighoudt. Voordat de healings beginnen staan er veel mensen bij de stands om te kijken, produkten te kopen, informatie te vragen. Vlak bij de stands staat een fonteintje waarin zich door Jomanda 'ingestraald' water bevindt. Het medium noemt dit zelf "een soort Lourdes-water" [13].
In de zaal overheerst de kleur blauw.
Er hangen blauwe wereldbollen en vlaggen aan het plafond. Links van de
ingang is het podium. Er staat een afbeelding van een werelbol op met rechts
daarvan een beeld van een engel en aan de linkerkant een grote vaas bloemen.
Er staan acht tafels op, waarop later uitverkoren bezoekers zullen plaatsnemen.
Op het gebruik van de tafels komen we later terug. Rechts van de ingang
staat een beeld van Maria, waar bezoekers kaarsjes kunnen opsteken: het
staat vol kaarsjes. De organisatie is gelukkig bereid om kaarsjes wegzetten
en ze later, als er wel plaats is, op te steken. Aan alles is gedacht:
achter in de zaal is een kinderspeelhoek.
12.45 uur. Bart Koene zit in het restaurant de laatste nummers van Line Magazine te bekijken. Een vrouw komt naar hem toe en vraagt of hij hier wel vaker komt. Ze zegt dat ze wel een beetje bang is. Hij maakt haar duidelijk dat er weinig reden is tot ongerustheid. Na de bijeenkomst geeft ze haar mening: "Ik ben bang dat het allemaal suggestie is."
Vlak voor het begin van de bijeenkomst
deelt Jomanda handtekeningen uit. Wij hebben dan inmiddels plaatsgenomen
in het vak dat het dichtst bij de ingang is: vlak bij het fonteintje en
het Mariabeeld. Mensen laten haar bijvoorbeeld een handtekening zetten
in het boek over haarzelf. We zien een veertigtal mensen in de rij staan.
Aangezien de healing op tijd moet beginnen, kan ze slechts een deel van
de wachtenden gelukkig maken. Dit signeren doet ze pas sinds mei 1992 toen
het Jomanda-boek het licht zag.
13.00 uur. Ze begint deze healing-bijeenkomst met een verhaal over het paasfeest. Mensen zouden meer naar zichzelf moeten luisteren. Ze vraagt zich af waarom mensen eigenlijk raad zoeken bij een ander, terwijl ze ook zelfstandig de voors en tegens op een rij kunnen zetten. Dit roept de vraag waarom Jomanda dat niet zegt wanneer iemand haar om raad vraagt.
"Pasen is een bevrijdingsdag." vervolgt het medium. Jezus' opstanding is een niet begrepen ingreep van de Goddelijke Wereld. Ze heeft het over diverse misstanden in de samenleving, waartegen ook Jezus zich verzette. Over de kloof tussen arm en rijk, de ellende die de mensen, afgewisseld door reklamefilmpjes, via de media thuisbezorgd krijgen en het verwoeste milieu. Jomanda beweert dat slechts weinigen geloven in de Allerhoogste. Ze sluit haar inleiding af met de woorden: "U mag zich losmaken uit het keurslijf van deze commerciele samenleving; Pasen is een bevrijding van het starre denken."
Na de mensen te hebben gezegd dat ze elkaars handen mogen vasthouden, vangt Jomanda aan met het zingen van de "Song of Light". Dit lied zou ze jaren geleden hebben 'doorgekregen':
We are all together now
to get the power of the light
and to feel the energy to go inside
let us all hold hands and we'll get
into the mood
Open up your mind, it's real and good.
Tijdens het lied nemen we de omgeving
in ons op. Recht voor ons zit een vrouw met onder haar stoel een krat Spa.
Twee oude dames houden elkaars handen vast over het pad. Een van hen zou
later in 'narcose' raken. In deze toestand zijn mensen volgens Jomanda
onder behandeling van de Goddelijke Wereld. Jomanda 'straalt' de zaal 'in'.
Ze heft daarbij haar hand op alsof ze wil zwaaien en houdt haar handpalm
op de zaal gericht. Soms maakt haar hand trillende bewegingen. Dit soort
bewegingen ziet men ook bij magnetiseurs (i.e. handopleggers).
13.15 uur. Jomanda nodigt mensen uit om op de tafels plaats te nemen. Deze mensen worden -zoals Jomanda dat zelf zegt- niet door haar maar door de Goddelijke Wereld uitgekozen. We zien uiteindelijk vijf vrouwen en drie mannen op de blauwe tafels liggen. De tafels dienen als 'operatietafels'. De -voor gewone stervelingen- onzichtbare helpers van Jomanda werken nu extra intensief aan de acht mensen die op de tafels liggen. Het is ook mogelijk dat een uitverkorene op die wijze voor iemand anders hulp krijgt. Hier houdt daarom de analogie met conventionele operatietafels op.
Tegelijkertijd mogen mensen naar voren
komen die door Jomanda de hand krijgen opgelegd. Dit is niet haar hand,
maar een speciaal voor hen bestemde hand, legt het medium uit. Jomanda
is vorig jaar begonnen met mensen tijdens healings de hand op te leggen.
De Goddelijke Wereld had toen aangegeven dat ze dat mocht doen [14]. Jomanda
maakt, nadat zij de hand op het hoofd van iemand heeft gelegd, een gebaar
alsof ze waterdruppels van haar hand slaat om zich te ontdoen van eventuele
negatieve energieën. Dit is ook usance bij magnetiseurs. "Van het
begin tot het eind van deze healing wordt gewerkt aan geestelijke
pijnen", zegt Jomanda. Ze noemt daarbij met name incest.
13.17 uur. Het medium begint met het geven van de adviezen. Een man krijgt het advies om geen koffie meer te drinken en geen witte suiker meer te gebruiken. Een vrouw moet veel meer praten. Bij een ander krijgt ze door 'veel wandelen'. De man zegt dat hij dat al doet. Jomanda oppert dat hij het misschien 5 minuten langer moet doen en dat de boodschappen die ze krijgt ook bevestigingen kunnen zijn van wat de betreffende persoon al dacht.
Vervolgens raad ze een oudere vrouw aan om geen koffie meer te drinken. Ze blijkt ook allergisch voor bepaalde stoffen. Jomanda adviseert haar om een arts te raadplegen, maar dat heeft ze al gedaan. "Een homeopaat?" probeert ze vervolgens. Dat blijkt de vrouw ook te hebben geprobeerd maar dat hielp ook niet. Jomanda komt nu terug op haar advies om medische hulp te zoeken. Soms heeft men naast de hulp van de Goddelijke Wereld ook 'aardse hulp' nodig, argumenteert het medium.
Iemand krijgt de boodschap dat hij de goede weg is ingeslagen. Een ander krijgt het advies om veel te drinken. Dat doet zij al, maar dat blijkt koffie te zijn. "Maar koffie is het smerigste goedje wat je kunt drinken," zegt Jomanda met enige verontwaardiging.
Een bezorgde moeder en haar zoon wordt verzekerd dat reizen het beste is voor de zoon. Daarna krijgt een meisje het advies om meer brandnetelthee te drinken en een man krijgt de weinig duidelijke boodschap "Het gaat goed". Hij wist het niet te plaatsen.
Een huilende vrouw krijgt het advies
om dingen "los te laten". Deze raad wordt gevolgd door een indringende
gil. Een ander heeft slechte ogen. Die zouden door kosmische energie worden
verbeterd: ze moest daarom veel naar de sterren kijken. De stand van de
aarde zou ook een factor zijn.
Na de adviezen gaat Jomanda zich bezighouden met de personen op de tafels. Zij spreekt een man aan. Hij zegt dat zijn benen 'vast zitten' en zwaar aanvoelen. Dit 'vast zitten' betekent bijna altijd dat de Goddelijke Wereld aan de betreffende persoon werkt. De man blijkt er daarentegen niet voor zichzelf te liggen maar voor zijn vader, die ook aanwezig is. Jomanda spreekt van een 'close harmony' tussen vader en zoon, hetgeen ze beamen. Een andere persoon op een tafel heeft het regelmatig koud. Jomanda informeert dan naar andere personen die 'vast zitten'. De helpers van Jomanda, herkenbaar aan een blauwe pullover of blauwe sjerp, tellen de opgestoken armen. Het blijken er 15 te zijn.
Mensen met rugklachten mogen nu gaan lopen, zegt het medium. Zeker honderd mensen van alle leeftijden beantwoorden haar oproep en gaan door de zaal wandelen.
Dan mogen mensen die voor hun dieren
aanwezig zijn, al of niet van het dier vergezeld, naar voren komen voor
een handoplegging. Onderwijl vertelt Jomanda dat er aan angsten en pijnen
wordt gewerkt.
13.40 uur. De problemen van iemand worden toegeschreven aan de aanwezigheid van oude zielen in zijn oude huis. Ook weet het medium aardstralen, negatieve velden en de strijd tussen goed en kwaad erbij te halen.
We zien nu een jonge vrouw die op één van de tafels ligt opvallend bewegen met haar armen, die bijna gestrekt zijn. Vervolgens klapt ze in haar handen, bijna een minuut lang. Dit herhaalt ze later nog eens, alleen gedurende kortere tijd. Ze wekt de indruk zich niet bewust te zijn van haar omgeving.
Jomanda betitelt dergelijke verschijnselen
consequent als narcose. Psychologen noemen die conversie-verschijnselen:
uitingen van intrapsychische conflicten, die symbolisch worden ontladen
en anders aanleiding zouden geven tot angst [15]. Hieronder kan ook het
als verlamd op de grond liggen worden gerekend.
13.45 uur. Jomanda zegt dat nu de foto's op schoot mogen. Mensen kunnen in de loop van de healing vertellen of er iets bijzonders met hun foto aan de hand is. Iemand zegt bijvoorbeeld dat er een stip of vlek op de foto is gekomen. Jomanda beschouwt dit als een manifestatie van de Goddelijke Wereld en 'krijgt' informatie 'door' over de persoon die op de foto staat.
Er zijn volgens Jomanda 10 'narcoses'. Tijdens een wandeling door de zaal zien we er een aantal. De meesten zitten in het publiek. Een jonge man met rood aangelopen voorhoofd loopt wezenloos, met een starende blik, rond. Opvallend is een meisje van rond de twintig, dat enigszins verkrampt in een pad ligt in het midden van de hal. Ze heeft haar handen tussen haar dijbenen en heeft een van pijn of verdriet vertrokken gezicht.
Wie een pijnlijke operatie voelt kan via Jomanda om 'narcose' [16] of 'plaatselijke verdoving' vragen. Een vrouw vertelt Jomanda dat ze de healings een tijdje voor een zwager heeft bezocht. De zwager had onder meer een hartinfarct gehad. Onlangs hadden artsen hem onderzocht en niets gevonden. Er klinkt applaus.
Een andere vrouw komt voor iemand die borstkanker heeft. Die vriendin had thuis een aanval van benauwdheid. Dit werd door haar 'narcose' genoemd. Jomanda beaamde dat het 'narcose' was. Haar echtgenoot ('die niets gelooft') schudde haar door elkaar, niet gestoord door Jomanda's advies om 'narcoses niet aan te raken'. Ze werd naar een ziekenhuis vervoerd en het onderzoek aldaar toonde aan dat de vrouw naast borstkanker ook botkanker had. De suggestie dat het ingrijpen van de man het grotere lijden heeft veroorzaakt wordt nog eens versterkt door Jomanda's bizarre verzoek om deze man niet te veroordelen omdat 'wij' wel weten dat er een spirituele operatie aan de gang was, maar anderen dat soms niet begrijpen.
Vervolgens richt Jomanda zich op de
op schoot genomen foto's. Mensen melden allerlei dingen over hun foto's.
Ze verwachten voor ogenschijnlijke toevalligheden zoals stippen op de foto,
een boodschap te krijgen van de Goddelijke Wereld. Witte vlekken op een
foto betekenen een verbetering, maar bij een sterfgeval betekenen ze vredig
inslapen. Hierna merkt Jomanda op dat we niet "egoïstisch moeten denken:
wij willen die persoon behouden.(...) Leven is geboren worden en sterven."
Er is volgens het medium maar één die over dergelijke zaken
beslist en dat is God.
14.04 uur. Jomanda kondigt aan dat de foto's over tien minuten van schoot afmogen. Links van ons zien we een jonge blondharige vrouw met haar hoofd naar voor en naar achter bewegen: een zachte golfbeweging. Ze behoort tot de rustige 'narcose' gevallen.
Mensen met de geboortejaren 1920, 1950 en 1960 mogen nu van Jomanda naar voren komen voor de handoplegging. Terwijl ze daarmee bezig is zegt het medium dat er gewerkt wordt aan onstekingen, klachten van chronische aard, de lever en aan spieren en gewrichten.
Mensen die, nadat ze een foto op schoot
namen, zijn vast komen te zitten worden voor de persoon op de foto behandeld.
Een vrouw ziet rode en witte blokjes op een foto en Jomanda geeft haar
uitleg. Dit is naderhand gecontroleerd. Het bleken geen blokjes, maar soms
ovale stipjes te zijn van 1 à 2 mm doorsnee. Dat merkt één
van ons op. "Daarnet waren het meer(!) blokjes", werpt de vrouw tegen.
Dat is niet te controleren.
14:27 uur. Mensen in 'narcose' worden door Jomanda tot actie opgeroepen, door middel van de volgende zin die een aantal keren wordt herhaald: "Mensen die in narcose in de zaal zitten, lopen of liggen: jullie worden geroepen en kunt ook voelen naar welke plaats je wordt geleid." Dat wil zeggen op een tafel, op het podium of op een heel andere plaats.
Bij een bejaarde vrouw met grijs haar
die 5 meter voor ons ligt manifesteert zich een meer acrobatische vorm
van 'narcose'. In een behoorlijk tempo werpt zij een aantal malen haar
benen omhoog tot die achter haar hoofd de vloer raken en weer terug. Een
oefening die veel energie kost. Later zien we haar heftig met de handen
schudden, terwijl ze wat ongecoördineerd -een beetje als een dronkeman-
door de zaal loopt. Voor het Mariabeeld gekomen, dat zich links achter
ons bevindt, klapt ze een paar keer met haar handen. Uiteindelijk keert
ze weer terug naar haar plaats. We zien een meisje en een man met een lange
grijze baard naar het podium lopen. Hij is ook te zien op Videoband (II).
14.35 uur. Gedurende een vijftal minuten geeft een vrouw van christelijke gezindte ons haar mening. Ze houdt niet van spirituele operaties en ze gelooft er niet veel van. Wel in God, zegt ze. Ze zou willen dat jongeren meer in de richting van Christus zouden zoeken.
Iemand krijgt het advies om te gaan
schrijven. Misschien bedoelt Jomanda dit als therapie. Iemand anders heeft
strepen op zijn horloge zien verschijnen. Jomanda geeft uiteindelijk als
uitleg dat de man gejaagd leeft. Ze begeeft zich naar de tafels en vraagt
aan een vrouw: "Zijn je handen nog koud?" Ja, zegt die. Ze voelt echter
verder niets meer. "Je mag eraf," zegt de genezeres. Ze slaat twee personen
over die in 'narcose' op tafel liggen. De op een tafel daarnaast liggende
vrouw ruikt een brandlucht. Even later ruikt Jomanda hetzelfde. De vrouw
die in een ziekenhuis heeft gewerkt ligt volgens het medium nu als het
ware in een hemels ziekenhuis.
14.50 uur. Iedereen mag gaan staan. Iemand heeft een muntje met daarop 'SV' of '5V'. "Het is '5V' en die 'V' staat voor Vrijheid.(...) De 5 kan van alles betekenen: 5 uur, 5 minuten, 5 dagen, 5 weken, of 5 mei," legt Jomanda uit. Een ander heeft twee strepen en een winkelhaak op het muntje staan. Jomanda legt uit dat ze moet verhuizen of behangen. Dat moet in twee keer. Vandaar de twee strepen. Er had bij haar al een hele tijd opnieuw moeten worden behangen, vertelt de vrouw. Jomanda adviseert het oude behang maar vast af te steken.
"Mensen, die een tikje in de nek voelen, mogen gaan zitten," zegt Jomanda, zich weer richtend tot het algemene publiek. "Mensen die last hebben van misselijkheid, boeren of maagzuur, mogen gaan zitten." Hetzelfde geldt ook voor mensen die tintelingen hadden of mensen die een streep van de kruin tot de stuit over hun rug voelden.
Ondertussen laat Jomanda weer een aantal munten van mensen de revue passeren. Een kras of streep op een munt geeft meestal een aantal aan (personen of kwalen) of wijst op een blokkade. Een puntje op een munt betekende bijvoorbeeld een lichtpuntje. De geïnterviewde man (zie onder Interviews b.) toonde ons een muntje waarop een kras te zien was. Dat zou een blokkade betekenen.
Mensen die een leeg gevoel hadden mochten
gaan zitten. "Wanneer mensen een kou rondom voelen, dan is dat een groet
van een overleden persoon." vervolgt Jomanda. Mensen die een warmte of
kou van binnen naar buiten voelden gaan mogen nu gaan zitten. Personen
met rugklachten die nog staan, mogen naar de fontein gaan.
15.00 uur. De timing lijkt uitgekiend: twee uur na het begin van de healing herhaalt Jomanda drie maal de boodschap "Narcoses kunnen wakker worden en rustig naar hun plaats terug gaan." Een meisje dat voor het eerst aanwezig is en op een tafel was gaan liggen mag daar nu vanaf. Jomanda spoort de narcoses nogmaals aan wakker te worden en naar hun plaats te gaan.
Mensen die nog staan mogen, afhankelijk van hun plaats in de zaal, op het podium plaatsnemen, krijgen het advies veel te drinken, mogen naar het fonteintje lopen of naar voren komen voor een handoplegging. Jomanda zegt tegen een man: "Als jouw muntje heel schoon is, dan ben je heel blij." Mensen die in een rolstoel zitten mogen naar voren komen voor een handoplegging en daarna naar het fonteintje. Er blijken meer dan tien mensen in een rolstoel aanwezig.
Weer mogen mensen foto's op schoot nemen: nu echter foto's van overledenen. Na deze aankondiging gaat Jomanda vloeiend verder: "Mensen die op dit moment 35 zijn of geboren zijn in 1935 mogen naar voren komen voor een handoplegging." De betreffende mensen komen naar voren. "Een aantal mensen is beter gaan zien." Mensen met een wit truitje of wit overhemd krijgen de raad dat ze beter geen vlees kunnen eten. "Kip valt daaronder, vis nog niet," verduidelijkt het medium. "Nogmaals, u mag altijd zelf weten wat u daarmee doet."
Er zijn nog twee tafels vrij op het
podium, daar mogen de kinderen op. Uiteindelijk blijkt het een dertigtal
te zijn: een schoolklas vol. Mensen in rolstoelen mogen nu ook richting
podium komen. Na enige tijd is het podium vol bezoekers en wordt omringt
door rolstoelen.
15.20 uur. Iedereen mag elkaar
weer, als bij het begin van de bijeenkomst, de hand geven. "Tijdens de
klanken van het Ave Maria, mag u weer een wens doen," zegt Jomanda. Ze
waarschuwt dat wanneer men een beeld ziet of iets hoort, men niet moet
denken dat men paranormale gaven heeft. Een niet overstandige opmerking.
Tijdens de klanken van het Ave Maria worden kaartjes en dergelijke ingestraald.
"Ik krijg de opdracht om een aantal bloemen mee te nemen, dat heeft dus
te maken met een volledige genezing." Jomanda geeft de rozen aan de uitverkoren
bezoekers.
15.27 uur. Jomanda zegt: "Het
antwoord kan nu gegeven zijn" Ze verzoekt de aanwezigen om "liefde en positiviteit
te sturen" naar mensen die dat nodig hebben en praat over vrede, eenheid
en harmonie. Daarnaast spreekt ze de hoop uit dat "beestmensen" tot inzicht
komen. Ze sluit de healing af met de woorden: "Iedereen is een kind van
God en als we dat beseffen is er vrede op aarde. Hele prettige paasdagen."
In maart 1992 werd een enquête gehouden onder bezoekers van de healings van Jomanda. Honderd formulieren werden uitgedeeld onder de 750 aanwezigen. Maar liefst 95 personen respondeerden. De verhouding mannen-vrouwen was bij de respondenten 27:73. Globaal dus 1:3. Deze verhouding is gebruikelijk bij donderdag-bijeenkomsten. Op de zondagen zijn er meer mannen: 40 procent. Van de bezoekers was 80 procent ouder dan 40 jaar en de gemiddelde leeftijd was 55 jaar.
Opvallend is dat 59 procent van de geënquêteerden uit katholieken bestaat. Te meer daar zij niet uit specifiek katholieke delen van Nederland komen. Slechts 8 procent geeft aan bij één van de overige christelijke groeperingen te komen. Ruim 30 procent zegt geen geloofsovertuiging te hebben. Ter vergelijking: in een recent representatief onderzoek onder de bevolking van een vergelijkbare leeftijdsgroep is 33,8 procent katholiek en 38.5 procent zonder geloofsovertuiging [18]. 70 procent van de aanwezigen gelooft in de basis van de spiritistische leer, dat men contact kan hebben met overleden personen. 17 procent sluit de mogelijkheid daarvan niet uit. Men vindt derhalve zowel een groot aantal katholieken als een groot aantal "spiritisten" onder de bezoekers. Een uitgebreider verslag van de enquête kan men vinden in Skepter [19].
Eenzelfde verhouding tussen het aantal
mannen en vrouwen werd gevonden door Deborah C. Glik in een recent onderzoek
naar bezoekers van healings. De gemiddelde leeftijd bij de door haar onderzochte
christelijke charismatische groepen komt overeen met die van de door Koene
gemeten Jomanda bezoekers: 52 jaar [20].
Net als bij een bezoek aan de healing-bijeenkomsten wordt beweerd dat mensen onder invloed van het kijken naar de videoband worden genezen. Deze claim van Jomanda staat in de volgende vorm op de achterzijde van de videoband: "Want dankzij deze band kunt u nu thuis ervaren waartoe Jomanda en de Goddelijke Wereld in staat zijn. En met u nog vele anderen." Nergens staat wanneer de genezende werking van de band ophoudt.
Volgens de tekst op de doos bevat de videoband het openingslied dat Jomanda bij elke bijeenkomst voor de bezoekers zingt: de 'Song of Light'. De tekst van dit lied zou Jomanda jaren geleden hebben doorgekregen. Tevens bevat de 21 minuten durende band, die fl.25,= kost, het Ave Maria van Schubert en een samenvatting van een 'healing-service-bijeenkomst', die in een studio werd opgenomen.
Wanneer we de video afspelen klinkt eerst muziek. Er verschijnt een copyright-verklaring, die men ook bij veel andere video's ziet. Daarna de tekst 'Jomanda telehealing' in beeld met rechts daarvan een brandende witte kaars. Bij het woord 'telehealing' kan men zich afvragen: hoe kan men iemand op afstand genezen? Voor Jomanda speelt afstand kennelijk geen rol. Ondertussen klinkt de melodie van de 'Song of Light'. Kort daarop vertoont Jomanda zich in beeld in de haar kenmerkende kleding: een blauwe jurk van lichte zijdeachtige stof, die in soepele plooien om haar lichaam valt en een zwierige haarband, oorbellen, en om haar hals een kettting met het Jomanda-symbool als hanger: een zilverkleurig handje dat overgaat in een balletschoentje. Links van haar zien we een wereldbol, rechts een witte kaars met een lila-wit bloemstuk ervoor. 'Alles in dit leven heeft een bedoeling,' begint Jomanda, zonder zich voor te stellen. Hier wordt aan alle dingen die mensen meemaken een betekenis of zin toegekend. '(...) En daarom wil ik u heel graag meenemen naar uw eigen ik,' vervolgt ze. Dit suggereert dat ze de mensen zelfkennis of een zekere bewustwording wil schenken. Maar in het vervolg van de band wordt niet duidelijk gemaakt hoe.
Dan zingt ze het Light-lied, zoals
hierboven staat weergegeven. Het drukt waarden uit, die het menselijke
welzijn betreffen zoals: samenzijn, kracht, licht, een goede sfeer. Bovendien
wordt het lied drie keer gezongen en beschouwt Jomanda het lied als afkomstig
van de Goddelijke Wereld. Tussen het zingen door maakt ze opmerkingen als:
'liefde is en blijft het belangrijkste op deze wereld om te komen waar
u moet zijn'. Anderzijds adviezen als: 'Het negatieve, wat u soms in dit
leven benadert, probeert u daar boven te staan' en 'niets moet, maar alles
mag'. Deze korte inleiding wordt afgesloten met het uitvoeren van enige
genezende handelingen onder begeleiding van muziek. Jomanda richt haar
handpalmen op de huiskamer. Terwijl ze haar linkerhand stil houdt beweegt
ze rustig haar rechterhand: het zijn kleine bewegingen naar voor en naar
achter, maar ook cirkelbewegingen. Deze manier van healing wordt ook wel
'magnetiseren' of 'mesmereren' [21] genoemd. Jomanda noemt het steevast
'instralen'.
"Tijdens deze klanken van het Ave Maria wil ik nog even met u praten. Leven is geboren worden en sterven. Maar ik hoop dat u beseft dat wij mensen meer zijn dan een lichaam alleen," valt Jomanda met deur in huis. Dit veronderstelt impliciet dat mensen ook een 'geest' hebben. In een dergelijke wereldbeeld is het minder verwonderlijk dat het leven hier op aarde een bedoeling heeft. Voor Jomanda is dat: "een les te leren en die les is: leren accepteren." Ze noemt het woord 'accepteren' nog vier keer. "We zijn ook allemaal tesamen onderweg naar het licht. En eens zullen we dat ook bereiken. Laten we daarom samen alles proberen te doen. Elkaar helpen in voor en tegenspoed." Wat dat licht betekent wordt niet vermeld. Liefde speelt een hoofdrol in haar verhaal en er wordt mensen duidelijk gemaakt dat het niet verkeerd is als ze van zichzelf houden.
Opvallend zijn de slotzinnen van haar lezing: "En laten we ook even stilstaan dat er ook andere mensen zijn op deze aardbol: mensen die niet te eten hebben, niet te drinken en zelfs geen dak boven hun hoofd. Laten we daar iedere dag een stukje liefde naartoe sturen.' Kennelijk voelt het medium bij de enorme afstand geen enkel probleem.
Ter afsluiting van dit onderdeel van
de videoband maakt Jomanda een balletachtige dans.
Dan zegt Jomanda: "U mag ook een vraag stellen in uzelf." Het is opvallend dat Jomanda, die beweert helderziend te zijn, tijdens de healings zegt dat ze niet weet wat de mensen vragen. Ze zegt dit zelfs twee maal. Dit waarborgt natuurlijk de privacy, een waarde die telkens weer door haar wordt benadrukt. Anderzijds zijn haar uitspraken helaas te weinigzeggend om voor serieus parapsychologisch onderzoek te kunnen dienen. Als antwoorden geeft ze een'ja', een 'nee' of zelfs 'een twijfel'. Men mag zich afvragen of het publiek de vragen altijd in een zodanige vorm stelt, dat een dergelijke manier van antwoorden altijd juist is. De vragen zouden terecht komen in de "sferen of ook de Goddelijke Wereld. (...) Zij geven mij het antwoord voor u."
Jomanda noemt nergens op de band de term 'narcose', waarmee ze gewoonlijk de toestand van de personen betitelt die onder behandeling zijn van de 'Goddelijke Wereld'. Jomanda geeft ook een advies: 'Dan wordt het eerst slechter voordat het beter gaat. Dat heb je ook met de homeopathie. Dat gebeurt vaak met mensen die inderdaad benauwd zijn en longklachten hebben. Dan worden ze dubbel benauwd een paar dagen. Ga dan geen andere dingen doen, laat dat lichaam eventjes werken. Dat lichaam moet een reaktie gaan geven.' Dit advies is wel heel bedenkelijk. Ze zou tenminste naar een (long)arts hebben kunnen verwijzen. Het is opvallend hoe vaak Jomanda haar publiek direct aanspreekt; ze gebruikt op de hele band [22] veertig keer 'u' en acht maal 'je'.
Op het einde van de samenvatting van
deze studiohealing zegt een wat oudere man: "Nou moet ik met deze iedereen
uitnodigen die zo negatief is om eens goed te informeren niet alleen naar
u, maar ze kunnen mij als voorbeeld nemen. Ze kunnen me allemaal vinden.
Ook mijn neuroloog, mijn therapeut, enzovoort. De bekenden van mij, de
onbekenden. En als ze nou eens zeggen: Joh, wat Jomanda doet is allemaal
quatsch. Laat ze nou es echt iets onderzoeken dan. Hier zit het voorbeeld
en ze weten niet wat een meter voor ons is als je niet hebt kunnen lopen.
Dus laat ze maar eens komen." Waarop Jomanda lachend zegt: "Dankjewel."
Ook bezoekers komen meer uitgebreid aan het woord. Enkele citaten volgen hieronder:
Een moeder met spastisch kind wordt gevraagd of ze erin gelooft, ze antwoordt:
"Nee, maar ik heb wel dingen gezien en je zegt: je weet dat het niet kan en ondertussen gebeurt het wel. En het hoe en het waarom dat weet je dus niet. (...) Ik ben twee keer met een broer van me geweest. Die is zijn oog kwijtgeraakt door een medische fout. Enne, dan zou zijn oog dus helemaal verwijderd worden, maar doordat hij toen hier is geweest, ja, is die ontsteking weggegaan. En hoe ze dat voor elkaar heeft gekregen, ja, dat weet ik dus niet."
Vandaar dat ze ook voor en met haar kind komt.
Een homeopatisch arts, behorend tot Jomanda's reisgezelschap, heeft bij een zogenaamde bloemenseance een bloem bij Jomanda op tafel neergelegd. Dit is de eerste keer dat wij Jomanda een dergelijke seance hebben zien geven [23]. Bij een bloemenseance worden bloemen door het medium gebruikt als inductor om indrukken te krijgen van de eigenaar [24] .Tot de verbazing van deze arts heeft Jomanda zijn bloem uitgekozen en een aantal uitspaken over hem gedaan. Hierover zegt hij het volgende:
"Ik had zelf nooit gedacht dat zij
iets over mij zou zeggen"
Interviewer (hierna I): "Kon U daar
wat mee?"
"Het klopte heel erg,ja. De boodschap
dat men mij op de kop gaat slaan enne dat ik het moeilijk krijg, maar dat
ik wat ik doe in het leven, dat ik dat vol moet houden, dat klopt heel
erg."
I: U bent met dingen bezig die wel
moeilijk zijn?
"Ik ben, ik werk als homeopatisch
arts, en ik word door de reguliere wereld nogal tegengewerkt. Maar zij
zegt dat ik gewoon door moet gaan en op de goeie weg ben."
Jomanda bezoekt het tehuis voor geestelijk gehandicapten, waar zij geld aan doneert. We zien Jomanda een dansje maken met één van de patiënten.
I: "Doe je dat wel vaker, giften geven
aan goede doelen?"
"Altijd!"
Jomanda wordt per auto van het tehuis naar de radiostudio vervoerd. Ze geeft een optreden voor de lokale radio van Aruba. Deze scene eindigt met de nieuwste, vlottere versie van de 'Song of Light' [25].
Na enige beelden van de gevallen van 'narcose' in de Evenementenhal te Tiel verklaart Jomanda:
"Als er tienduizend mensen komen, ik
denk toch dat er dan niet meer die gezelligheid heerst. De hal mag vol
zijn, maar ik denk toch dat de toekomst of radio en TV wel de mogelijkheden
zal bieden."
I: Maar dan is die intimiteit weg?
"Nou, toch niet. Ik geloof dat de
healingen blijven bestaan en dat je daarnaast toch misschien 5 minuten
op een televisie of een half uurtje radio. Dat hebben wij wel op de Antillen
dus uit ervaring mogen doen."
Het geheel wordt net als de healings (en de vorige videoband) afgesloten met het Ave Maria. Op de vraag of er grenzen aan haar mogelijkheden zijn, antwoord Jomanda:
"Ik denk het niet. Ik geloof dat de
enige vergelijking is van als je voor het water staat te kijken en je kijkt
naar de horizon, wat je ziet is een verte, het oneindige. Het houdt niet
op."
In de interviews (a) en (b) ging het
met name om een beeld te krijgen van hetgeen de mensen geloofden: wat verstaan
ze onder de Goddelijke Wereld? Aan allen werd gevraagd waarom ze specifiek
naar Jomanda gingen.
a) Voordat de healing-bijeenkomst begon heeft één van ons (Koene) een vrouwelijke bezoeker van rond de veertig geïnterviewd. In tegenstelling tot wat men op grond van de hierboven besproken enquête zou verwachten, vertelde ze niet voor een klacht bij Jomanda te komen. Dit gold trouwens ook voor haar partner, die haar naar de bijeenkomst vergezelde. Via lectuur van een tijdschrift (vermoedelijk een nummer van Privé) in de supermarkt was ze voor het eerst met Jomanda in contact gekomen. Sindsdien bezocht ze Jomanda regelmatig. Ze ging verder nergens anders naartoe, met name omdat zo weinig personen die werkzaam waren op Jomanda's gebied zuiver zouden zijn, hoewel ze bij het zien van de blauwe jurk van Jomanda toch "moest denken aan hocus-pocus". Ze zei dat ze met name de "zakelijke aanpak" van het spirituele van Jomanda waardeerde. Daarnaast vond ze Jomanda's gelijkwaardige behandeling van mensen prijzenswaardig. Jomanda haalde volgens haar het goede in de mens naar boven en gaf mensen hoop of de kracht om hun situatie te accepteren. Aan de mens konden ook enkele goddelijke eigenschappen worden toegeschreven. Mensen zouden meer samen moeten werken en er zou meer liefde tussen mensen moeten zijn.
Ze beaamde dat ze geloofde in een hogere
goddelijke wereld: "Er moet iets hogers zijn." Ze bleek, bij verder vragen,
te geloven dat in moeilijke tijden mensen hulp kregen van bovennatuurlijke
krachten. Dit werd voor haar ondersteund door een ervaring die ze had gehad
toen ze, terwijl ze alleen thuis was, in bad een niersteenaanval kreeg.
Ze kon helemaal niets doen en bad om hulp. Daarna kon ze wél op
eigen kracht het bad uitkomen.
b) Na afloop van een healing interviewden we een gepensioneerde man met een lange, witte wilde baard. Hij bezoekt Jomanda samen met zijn vrouw. Ze komen uit een Noordbrabants dorp. Kort nadat we met de man in gesprek zijn geraakt komt zijn vrouw bij ons zitten. Ze draagt ook een 'bioritme-armband' en een hanger met haar sterrenbeeld.
Gedurende de hele sessie was de man 'onder narcose'. ("Wanneer ze de 'Song of Light' zingt dan ben ik weg.") Daarbij lag hij vooral op de grond en voerde zo nu en dan acrobatische oefeningen uit. Daarin was hij overigens niet uniek.
Sinds juni 1991, nadat hij een uitzending had gezien van de "5 uur show" op RTL-4, komt hij elke donderdag met zijn vrouw naar Tiel. Aanvankelijk had het echtpaar wel twijfels. Ze vroegen zich aanvankelijk af of Jomanda met positieve of negatieve krachten aan de gang was. Inmiddels zijn ze er van overtuigd dat de krachten louter positief zijn. De vrouw heeft verbetering aan haar rug ondervonden en de man heeft minder rugklachten, loopt weer rechtop, en zijn hamertenen staan minder krom.
De man vertelt dat hij dagelijks een 'narcose' meemaakt; namelijk niet alleen tijdens de bezochte healings, maar elke dag wanneer hij 's middags gaat liggen, of soms ook 's avonds. De toestand van 'narcose' beschrijft hij als: bewust van wat om je heen gebeurt, in staat om te denken, maar niet in staat om te reageren op de omgeving.
Zijn vrouw uit de overtuiging dat iedereen wel op de een of andere manier in iets hogers gelooft (door haar echtgenoot de "Natuur" of "het Bovennatuurlijke" genoemd bij de vraag wat hij onder de Goddelijke Wereld verstond). Ze vertellen iedereen die wil luisteren over Jomanda's kracht, maar weinigen zijn enthousiast. De vrouw noemt daarvoor laksheid als hoofdreden, de man schrijft dit toe aan de aanwezigheid van de in de Tielse evenementenhal aanwezige krachten. In het begin waren ze zelf namelijk ook wat angstig met betrekking tot deze krachten, omdat er ook negatieve geesten bestaan. Ook zouden mensen te ongeduldig zijn en genezing komt nu eenmaal -ook bij Jomanda- niet onmiddellijk.
Het echtpaar heeft twee boeken van
Jozef Roelof bij zich. We krijgen het advies die te lezen. De man vertelt
over andere genezers die hij heeft bezocht een chiropractor (bottenkraker)
en een naturopaat (natuurgenezer). In de reguliere artsen zegt hij niet
veel vertrouwen te hebben. Hierop vertelt de man de volgende anekdote.
Eens had de man last van zijn oog. De huisarts zocht met een lampje maar
vond niets. Na aandringen van de man onderzocht de arts hem met een sterkere
lamp en vond een ingegroeide ooghaar. In contrast hiermee hoef je bij de
Goddelijke Wereld nooit aan te dringen: deze heeft namelijk helemaal geen
onderzoek nodig om te weten wat je mankeert.
c) Daarna zagen we een vrouw zitten die in een Hier en Nu-special over Jomanda (29 december 1992) te zien was geweest. Ze slingerde in die uitzending haar kind, dat ze ondersteboven aan de benen vasthield, heen en weer. Jomanda gaf daarna als commentaar dat het kind geen hersens had. Door deze opmerking was onze nieuwsgierigheid gewekt. Hij bleek niet zo onzinnig, want bij navraag bleek dat het kind wél hersens had, alleen heel weinig. Het kind zou micrencefalie hebben [26].
De vrouw was erg geschokt bij het zien van haar eigen optreden in de Hier en Nu- uitzending: huilend heeft ze de TV-beelden aanschouwd. Ze zei echter zich te realiseren dat ze het niet zelf was die de getoonde handelingen verrichtte. Ze neemt net als de meeste andere bezoekers aan dat de deze verschijnselen aan de Goddelijke Wereld kunnen worden toegeschreven.
De vrouw komt met haar hele gezin naar
de healings. Ze is vaker in 'narcose' te zien geweest. Ze draagt dan vaak
een kind op haar armen. "Vroeger waren dat ook wel andere kinderen, maar
nu zijn het alleen mijn eigen kinderen," zei ze. Op een vrij curieuze wijze
is deze moeder bij de healings van Jomanda terecht gekomen. Toen het een
half jaar oud was reageerde het gehandicapte kind op de muziek van Corrie
Konings. Dit vonden ze zo bijzonder dat ze, na een optreden van de zangeres,
contact hadden gezocht. Zij verwees hen door naar Jomanda. (Corrie Konings
is een goede bekende van Jomanda [27]).
a) Sommige bezoekers van Jomanda beweren genezen zijn. Een onderzoek dat een indruk kan geven wat bij hen het geval kan zijn is het volgende. Deborah C. Glik heeft 160 bezoekers van spirituele healing-groepen die eerder [28] hadden meegewerkt nogmaals ondervraagd. De meerderheid van de respondenten claimden een of andere vorm van genezing, die hoofdzakelijk moet worden gezien als verlichting van de symptomen, niet als het verdwijnen ervan. Sommige respondenten herdefinieerden het oorspronkelijke probleem zodaning dat de beschreven healingverschijnselen beter klopten. Dit suggereert dat dergelijke genezingservaringen kunnen worden beschouwd als social geconstrueerde gebeurtenissen [29].
Slechts zelden melden mensen zich genezen tijdens de healings. Blijkbaar genezen er niet zoveel mensen. In veel artikelen over Jomanda zijn er een paar mensen die beweren tengevolge van haar healings te zijn genezen. Dit wordt dan aangevoerd als bewijs voor de werkzaamheid haar paranormale geneesmethode. Er is hier echter sprake van de drogreden: post hoc ergo propter hoc ('daarna, dus daardoor'). Bovendien wordt vervolgens vaak gebruik gemaakt van een andere drogreden: het omkeren van de bewijslast. Bovendien worden tegenstanders en kritici soms te zwart afgeschilderd. (Neem bijvoorbeeld de uitspraken van man aan het eind van de videoband (I) of Onderwater in zijn paragraaf getiteld: 'De pers kent geen nuances' [30]). De bewering dat de genezingen, die onder bezoekers van Jomanda plaatsvinden, tot stand komen door paranormale krachten van het medium of haar helpers uit de Goddelijke Wereld is daarmee echter niet bewezen.
Het bovenstaande suggereert dat er
hooguit sprake is van een klein paranormaal effect. Dit is niet verwonderlijk,
daar uit een recente overzichtsstudie van de Nederlandse parapsycholoog
Schouten blijkt dat bij paranormale genezing mogelijke paranormale effecten
te verwaarlozen zijn ten opzichte van psychologische processen [31].
b) Hoewel aan de healings in de loop der tijd een aantal elementen zijn toegevoegd, zoals bijvoorbeeld de handoplegging, is de gepresenteerde boodschap niet veranderd. De boodschap op de videobanden, die als propagandamateriaal kunnen worden beschouwd, komt overeen met wat tijdens healings wordt verkondigd.
De boodschap van Jomanda is eenvoudig, hetgeen ze gemeen heeft met veel andere spiritisten. Daarbij spreekt ze over de Goddelijke Wereld alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Haar vorm van presenteren staat haaks op die van een meer moderne vorm van spiritisme ('channelling'). Jane Roberts (1929-1984), een voormalig science-fiction schrijfster, was hiervan de voornaamste exponent. Bij channeling zijn gewoonlijk slechts enkele personen aanwezig (bij Roberts was dat gewoonlijk alleen haar echtgenoot die stenografeerde), in tegenstelling tot bij de healings van Jomanda. Terwijl Jomanda eigenlijk alleen maar spreekt heeft Roberts tijdens haar leven talloze boeken geschreven vol boodschappen van de 'energy personality essence' Seth [32]. Het gaat over de meest uiteenlopende zaken: leven en dood, UFO's, dromen, reïncarnatie, buitenzintuigelijke waarnemingen, uittredingen, het christendom en vergeten beschavingen. Bij Roberts is er geen sprake van de Goddelijke Wereld, maar van Al Dat Is, Seth's benaming voor God. Seth, of liever: Jane Roberts, weidt nogal uit over over gebieden waar heel weinig te bewijzen valt. Jomanda spreekt tijdens haar healings doorgaans over de Goddelijke Wereld en laat dit begrip vooral voor zichzelf spreken. Men zou dit een verdienste kunnen noemen.
Tijdens haar healings 'straalt' Jomanda de zaal in. Deze werkwijze komt sterk overeen met die van de bekende Oostenrijkse arts F.A. Mesmer (1734-1815) en zijn volgelingen. Er zijn meer overeenkomsten: net als hij laat Jomanda tijdens de sessies muziek klinken, 'magnetiseerde' [33] hij water en voorwerpen en vallen op gezette tijden personen uit het publiek op de vloer [34]. Mesmer noemde dat verschijnsel 'crisis', Jomanda noemt het 'narcose'. Net als het medium moet Mesmer een goed gevoel voor show hebben gehad. Een andere in het oog springende overeenkomst met haar voorganger is het zoeken naar wetenschappelijke erkenning. Deze eigenschap kenmerkt ook spiritisten [35]. Wat betreft die wetenschappelijke erkenning zal het met Jomanda waarschijnlijk niet anders aflopen dan met Mesmer en de spiritisten.
Tijdens de healings komen wordt aan sommige bezoekers opvallend 'gewerkt': de zogenaamde 'narcoses' en de 'spirituele operaties'. Behandeling van medisch onbehandelbare klachten, zoals bijvoorbeeld AIDS, wordt niet geschuwd. Dit suggereert een veel grotere geneeskracht van de Goddelijke Wereld. Derhalve wordt het als bewijs aangevoerd voor beperktheid van het mensbeeld, dat medici erop na plegen te houden. Voor de medische wetenschap is de dichotomie van lichaam en geest irrelevante speculatie. Jomanda baseert zich daar juist op. De mogelijkheid van een goddelijke wereld om in het lichaam in te grijpen benadrukt het belang van de geest. Dit is een voorbeeld van haar verzet tegen een maatschappij die naar haar overtuiging te veel draait om 'rationalisatie, ordelijkheid en overzichtelijkheid' [36]. Een interessant gegeven in dit verband is dat Jomanda, geadviseerd door een hogere wereld, voedingsadviezen geeft. Ze zet hiermee mensen aan tot het bewust verzorgen en beheersen van hun lichaam. Dit impliceert een natuurlijke en bovendien geïnspireerde vorm van ordelijkheid. Het handhaven van een dieet heeft een lange traditie in veel ascetische en mystieke vormen van spiritualiteit [37]. Derhalve kan men deze handelwijze van Jomanda behalve als alternatieve leefwijze ook interpreteren als een uiting van religiositeit.
Jomanda heeft een vriendelijke uitstraling, wekt de indruk overtuigd te zijn van haar boodschap en serieus betrokken bij het lot van haar bezoekers. Uit de schriftelijke enquête van maart 1992 blijkt dan ook dat bijna alle respondenten positief tot zeer positief over de bijeenkomsten van Jomanda oordelen. De vraaggesprekken ondersteunen dit.
Een frappant resultaat van de enquête is het grote percentage katholieken (59%) onder de bezoekers. Dit aantal is bijna twee keer zo groot als men op grond van de leeftijdsverdeling van de bezoekers mag verwachten. Kennelijk spreekt Jomanda's werkwijze vooral katholieken aan.
De healing-bijeenkomsten van Jomanda
lijken voor de bezoekers vooral van religieuze betekenis. Slechts weinigen
melden zich tijdens de healings werkelijk genezen.
c) Mensen met een starende blik in de ogen die allerlei ogenschijnlijk vreemde handelingen verrichten worden door Jomanda 'narcoses' genoemd. Deze personen zouden onder behandeling zijn van de Goddelijke Wereld. Het gebruik van het woord 'narcose' door Jomanda komt niet overeen met het gebruik van het woord door medici. Zij duiden de toestand van verlaagd bewustzijn die ontstaat ten gevolge van het toedienen van een speciale chemische stof aan als narcose. Dit roept de vraag op wat de 'narcoses' wel zijn. 'Narcoses' zijn ons inziens de toestanden die worden opgeroepen doordat mensen reageren op de woorden en aanwezigheid van Jomanda. Deze mensen zijn zo onder de indruk van het medium dat ze in een staat van hypnose raken [38].
De eigenaardige bewegingen die deze
personen maken kunnen symbolische uitingen zijn van een psychisch conflict.
Het zou bevorderlijk zijn voor de psychische gezondheid van de betreffende
personen om dergelijke conversie verschijnselen [39] te vertonen. Dit laatste
wordt echter discutabel wanneer personen bijvoorbeeld dagelijks onder 'narcose'
moeten, zoals de man die door ons werd geïnterviewd. Voor de volledigheid
dienen we er op wijzen dat dit soort bewegingen kunnen worden veroorzaakt
door een organische afwijking. Watson en Buranen vonden dat dit het geval
was bij 25 procent van een groep patiënten, waarvan de symptomen als
conversie reacties waren betiteld [40]. Een medisch onderzoek is daarom
bij dergelijke gevallen aan te bevelen.
De personen die in 'narcose' raken zouden zogenaamde Fantasy Prone Personalities (FPPs) kunnen zijn. Wilson en Barber rapporteren namelijk een oververtegenwoordiging van FPPs ("fantasten") onder zowel paranormaal genezers als hun cliënten [41]. Hun onderzoek suggereert bovendien een nauwe relatie tussen FPPs en het waarnemen van geesten en verschijningen [42]. Dit persoonlijkheidstype is niet erg zeldzaam: 4% van de bevolking is namelijk een FPP. Dit percentage is hoger dan dat van de 'narcose'-gevallen. Doorgaans is hooguit 1% van de bezoekers in deze toestand.
FPPs, die zichzelf als "genezer" beschouwden, beweerden dat ze tenminste één maal in hun leven zelf door een paranormaal genezer waren genezen. Jomanda zegt van een huidziekte genezen te zijn door de bekende paragnost Gerard Croiset. Derhalve is het zeer goed mogelijk dat Jomanda -net als bijvoorbeeld het bekende spiritistische medium Eileen Garett- een FPP is.
Wilson en Barber associeerden de FPP
met hysterisch gedrag zoals dat in de 19e eeuw werd beschreven. Dit suggereert
een verband tussen spiritistische mediums en hysterie. Dit verband wordt
door Sommer (1991) inderdaad gelegd. Hij noemt het onderzoek van de psychiater
Tolsma voor wie mediums hysterisch in de psychiatrische betekenis [43]
zijn. Tolsma wijst daarbij op hun theatrale, pathetische uitingen, hun
onechtheid, hun narcisme en hun streven om in de belangstelling te staan.
De healings van Jomanda bevatten veel showelementen. Bewust wordt contact
gezocht met de media en met anderen die haar bekendheid kunnen vergroten.
In diezelfde media legt het medium nogal de nadruk op haar integriteit
en op haar daden van liefdadigheid. Dit toont haar neiging tot theatraliteit.
d) Vanuit psychotherapeutisch oogpunt
kan men kritiek hebben op het medium. Cognitieve gedragstherapeuten, met
name aanhangers van A. Ellis, zouden haar kunnen verwijten dat ze onwetenschappelijk
en irrationeel denken bevordert. Een dergelijke kritiek is van deze psychotherapeutisch
school te verwachten: cognitieve gedragstherapie poogt namelijk om cliënten
rationeel te leren denken en stelt hun irrationele aannamen ter discussie.
Dit betekent niet dat alle alternatieve therapieën door deze richting
worden verworpen. Men staat bijvoorbeeld positief ten opzichte van yoga
en sommige meditatietechnieken [44].
Verder sociaal-wetenschappenlijk onderzoek
naar de gebeurtenissen bij dit soort healing-bijeenkomsten is aan te bevelen
en verdient de voorkeur boven parapsychologisch onderzoek. In het bijzonder
zou ons inziens moeten worden gekeken naar de manier waarop de bezoekers
hun lichaam zien. Met name zou kunnen worden gekeken naar de invloed van
fantasie. Een dergelijke studie van het lichaamsbeeld zou men zeer goed
kunnen combineren met een studie naar de sociale context waarin de genezingen
plaatsvinden. Anderzijds zou een vergelijking met healing-bijeenkomsten
in andere tijden en culturen voor wetenschappelijke voortgang kunnen zorgen:
het is immers een betrekkelijk algemeen verschijnsel.
Ellis, Albert and Yeager, Raymond J., Why some therapies don't work, The dangers of Transpersonal Psychology, Prometheus Books, Buffalo, New York, 1989
Glik, Deborah C., Psychosocial Wellnes among Spiritual Healing Participants, Social Science and Medicine, 22 (1986) pp. 579-586
Glik, Deborah C., Participation in Spiritual Healing, Religiosity and Mental Health, Sociological Inquiry, 60(2), (1990a) pp. 158-176
Glik, Deborah C., The Redefinition of the Situation: The Social Construction of Spiritual Healing Experiences, Sociology of Health and Illness, 12 (1990b) pp. 151-165
Hulspas, M., Spiritisme, Skeptische Notitie 3, Stichting Skepsis, Utrecht, 1990
Kaplan, H.I and Sadock, B.J., Pocket Handbook of Clinical Psychiatry, Williams & Wilkins, Baltimore (USA), 1990
Knippenberg, Hans, De Religieuze Kaart van Nederland, Van Gorcum, Assen/Maastricht, 1992
Koene, Bart en Sommer, Jan Hendrik, Het ingestraalde water is uitverkocht, Skepter, 4(3) (1991) pp.5-8
Koene, Bart, Overtuigde gelovigen, Skepter, 5(2) (1992) pp.1-3
Kwee, Maurits G.T., Denken & doen in psychotherapie, Bloemlezing van recente ontwikkeling in de cognitieve gedragstherapie van emotionele stoornissen, East-West Publications, Den Haag/Londen, 1990.
Onderwater, Jacques, Genezend medium Jomanda, Schakel tussen hemel en aarde, Line, Tiel, mei 1992
Roberts, Jane, Seth speaks, The eternal validity of the soul, Prentice-Hall, New York, 1972
Schouten, Sybo, Psychic Healing and Complementary Medicine, European Journal of Parapsychology, 9 (1993) pp. 35-91
Sommer, Jan Hendrik, Uw overleden moeder vertoont zich achter u, Religieuze Bewegingen in Nederland 22 (1991) pp. 45-73
Spaink, Karin, Modern Ziekzijn, in Skepsis in de New Age, Skeptische Notitie 9, Skepsis, 1993
Schumaker, John F.(ed.), Human Suggestibility, Routledge, Chapman and Hall, London, 1991
Turner, Bryan S., Religion and Social Theory, Sage Publications, London, 1991
Watson, C.G. and Buranen, C., The Frequency and Identification of False Positive Conversion Reactions, The Journal of Nervous and Mental Disease, 167 (1979) 243-247
Wilson, S.C., and Barber, T.X., in Sheikh, A.A., (ed.), Imagery: Current Research and Application, J. Wiley and Sons, London, 1983
(II) Genezend Medium Jomanda, Schakel
tussen Hemel en Aarde, TELEHEALING, Een Line/Sanlo productie, 1993
© Copyright 1993 by Dr. L. Koene and Drs. B. van der Grijn Santen, Utrecht, the Netherlands.