Bij Nader Inzien

[Omslag van de eerste druk, eerste deel]

De eerste druk van 'Bij Nader Inzien' verscheen in twee delen (zie bijgeleverde omslagen). De teksten op de flap luidden als volgt (met dank aan Bert Strengholt!):

BIJ NADER INZIEN
Roman in 2 banden, geb. f 3 5
Sinds Louis Couperus' 'De boeken der kleine zielen' is van geen Nederlands auteur een boek van deze omvang, doch tevens van een zo grote kwaliteit verschenen. Zoals bij Couperus de geschiedenis van de leden van een uitgebreide familie wordt beschreven, van hun onderlinge verhouding en drijfveren, hun ambities en conflicten, hun hartstochten en misverstanden, zo beschrijft J. J. Voskuil de geschiedenis van een groep studenten van de Amsterdamse universiteit in de voor Nederland zo belangwekkende naoorlogse jaren 1940- 1952. Met dezelfde nauwkeurigheid, hetzelfde realisme, met dezelfde voorkeur voor het psychologische detail als Couperus bouwt Voskuil zijn studentenwereld op.
Het is een document humain over en voor intellectuelen. De studenten waarover Voskuil schrijft vormen een vriendengroep. Ze zijn kritisch geïnteresseerd in politiek, wetenschap, liefde, literatuur, in de hen omringende wereld, zowel in als buiten de universiteit, maar bovenal zijn ze geïnteresseerd in elkaar. Ze discussiëren, ze luisteren nauwlettend naar elkaars opvattingen en tegelijk met de kennis van elkaar neemt hun zelfkennis toe. Hun behoefte aan creativiteit, hun geldingsdrang, hun afkomst en toekomst, hun onderlinge veten en misverstanden, hun onbarmhartige analyse van elkaars gedachten, gevoelens en karakter: het zijn allemaal boeiende aspecten van het leven van een groep vrienden.
Zoals men 'Het Land van Herkomst' van Du Perron geen roman kan noemen in de eigenlijke traditionele zin van het woord, zo kan men ook Voskuils boek niet als zodanig karakteriseren.
Wat de vorm betreft is het een aaneenschakeling van verhaal, essay, roman, dagboek, mémoires.
De twee hoofdfiguren van het boek, de studenten Maarten en Paul, vormen de twee polen waartussen zich de problematiek van de vriendschap voltrekt.
Paul, de intelligente fraseur, de veelweter, maar ook de naprater, de man die de meest stringente opvattingen over de vriendschap verkondigt, is de personificatie van de overheerser die alles volgens door hem opgestelde theorieën van anderen eist, maar zelf niets geeft en nooit zichzelf inzet. Hij is zijn eigen schijngestalte die zichzelf als uitzonderlijk begaafde intelligentie, maar ook als scheppend kunstenaar en denker ziet.
Paul is de personifikatie van de profiteur en de verrader, die het hele leven, alle menselijke betrekkingen en verhoudingen tot literatuur maakt.
Een beperkte intelligentie zonder karakter, die altijd de boventoon wil voeren, maar aan het einde van het boek volledig wordt ontmaskerd.
Maarten daarentegen, oorspronkelijk sterk onder de indruk van Pauls flitsende intelligentie, maar van naturel gewapend met twijfel, ironie, reserve en zelfspot is zijn tegenspeler.
Een onderscheid maken tussen theorie en praktijk, tussen literatuur en leven is voor hem erger dan hypocrisie.
Hij is zonder twijfel de sterkste maar ook de eenzaamste persoonlijkheid in de vriendenkring. Zijn houding is een maatstaf voor properheid en karakter.

G.A. VAN OORSCHOT AMSTERDAM

[Omslag van de eerste druk, tweede deel]

[Omslag van de eerste druk, tweede deel]

Meer dan dertig jaar lang was J.J. Voskuil de auteur van één roman: 'Bij Nader Inzien'.
Bij het verschijnen van de herdrukken was de belangstelling in de pers groot:

Eerenbeemt, M. van der	"Bij nader inzien". In: Folia, 5-4-1991
Fontijn, Jan	'Identiteit'. In: Vrij Nederland, 23-02-1985 Een citaat: [uit een interview met J.J. Voskuil:] ''Seks is niet het probleem in het boek. Het probleem is: vrienden, wat doe je er mee. Hoe ver gaat vriendschap? Nou vriendschap betekent niets: dat is de boodschap van het boek.''
Fransen, A.	De zuilen van de vriendschap. Gesprek met J.J. Voskuil". In: NRC 8-3-1985 Een citaat: ''"Genant was dat soms, dat je voor die boeren toch een wetenschapper bleef, iemand waar ze tegenop kijken en dat terwijl zo'n boer toch bezig is met veel belangrijker dingen dan wij." Het verzet tegen de vermaatschappelijking en tegen het intellectualisme, dat in deze opmerking doorklinkt, zou zo uit de mond van Maarten hebben kunnen komen, de hoofdpersoon in "Bij nader inzien", met wie Voskuil zichzelf heeft geportretteerd''
Lewin. L.	"Het wonderlijke succes van 'n roman van 1207 pagina's: Voskuils 'Bij nader inzien'". In: Volkskrant 12-4-1985 Een citaat: ''Na zijn studie werd Voskuil tijdelijk vertaler in Straatsburg, bij de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. "Dat heb ik heerlijk gevonden. Het liefst had ik het mijn leven lang willen doen. Het was helemaal niet moeilijk want het zijn erg domme mannen daar. Ze praten over dingen waar ze niets van af weten. Ik merkte al gauw dat ik over economische problemen evenveel wist als zij. Twee maanden per jaar werkte ik hard, twaalf tot zestien uur per dag. Tien maanden was je thuis en kon je wandelen en Joyce lezen. Het was een prachtig leven, maar ik werd ontslagen. Ik denk dat men die vertaalafdeling a-sociale lieden vond. Men verweet mij dat ik niet genoeg Europe-minded was." Hij werd leraar aan de kweekschool in Groningen en nam na vier'maanden ontslag. "Het idee dat ik een pilaar van de maatschappij was geworden maakte me doodongelukkig, ik werd heel mager, doodmoe, verschrikkelijk. In 1956 was ik werkeloos in Amsterdam. Dat was helemaal volgens de code van de tijd waarin wij studeerden. Je hoorde je beschikbaar te houden en de maatschappij te verwerpen. Maar tot mijn stomme verbazing ontving ik daarvoor niet de minste waardering van mijn vroegere vrienden. Onze vriendschap begon af te lopen''
Meijer, H.R.	"Bij nader inzien revisited". In: Vrij Nederland 13-4-1991
Schouten, R.	"Een kritische en mieterse generatie". In: Trouw, 25-04-1985
Smit, L.	"Het geheim van de vervallen vriendschap". In: HN Magazine 17-8-1985
Truijens, A.	"Honderdduizend shaggies". In: NRC 26-4-1985

Het Manuscript van Bij nader inzien verblijft tegenwoordig in het Letterkundig Museum te Den Haag.
Van deze roman werd een serie gemaakt die enkele malen door de VPRO televisie werd uitgezonden. Helaas is hierover op het WWW geen informatie beschikbaar
De soundtrack van deze serie is uitgegeven. Uit de catalogus:
Theo Nijland's original music from the 6-part drama series, Old Friends, based on the novel Bij Nader Inzien by J.J. Voskuil. Contemporary classical music with a strong and intriguing melancholy theme. The series was first broadcast by VPRO television between March 24 and April 28, 1991. The screenplay was written by Leon de Winter and Jan Blokker, produced by Lowland Pictures bv (René Seegers) and directed by Frans Weisz. Playing time 40 minutes
U kunt een stukje van deze soundtrack hier beluisteren (als deze al niet is opgestart bij het aanklikken van de pagina)
Een lijst van de soundtrack
Via de VPRO is deze CD voor Hfl 30,- te bestellen. Zie ook deze pagina
Vlak voor de publicatie van deel IV van 'Het Bureau' organiseerde Annejet van der Zijl een gesprek met Jaap Versteegen, Enno Endt en de rest van Voskuils voormalige vriendenclub over het studentenleven van vlak na de oorlog, gepubliceerd in HP/De Tijd van 23-01-1998. Een enkel citaat hieruit:
''Dus hebben ze zich al die jaren stilgehouden, zowel ten tijde van de publicatie van Bij nader inzien in 1963, als in 1991, toen er onder meer dankzij de zesdelige Tv-serie van Frans Weisz een ware hype rond het boek ontstond. Ze hebben de boeken van Voskuil en Vogels gelezen en de film gezien - lachend, hoofdschuddend of knarsetandend, al naar gelang de wijze waarop zij zichzelf terugzagen.
En zich uiteindelijk vooral verwonderd. Zoals Enno Endt zegt: "We hadden toentertijd echt geen idee dat alles wat we deden en zeiden zo haarscherp door Han genoteerd werd."

en: ''Feestjes betekenden blokjes kaas, rode wijn, eindeloos veel sigaretten en lange gesprekken van uitdagend nihilistische, maar in wezen nog zeer onschuldige jongens in vroegoude kleren. "De serie van Weisz stelde het allemaal nog veel te kleurig en vrolijk voor," zegt Endt. "Het was niet zo studentikoos en joviaal. Ik word voorgesteld met mijn armen om de anderen heen. Nou, ik had het niet in mijn hoofd gehaald: daar waren ze veel te stijf en te serieus voor."
"Pretmaken en genieten was taboe." zegt Loe van Oyen. "We waren echte moralisten, op een zeer calvinistische manier. Alles draalde om de dingen waar je voor stond, je keuzen serieus nemen, weerbaar zijn, niet geloven in allerlei frasen en leefregels, behalve die van Du Perron natuurlijk. Dat gold het meest voor Oversteegen en Voskuil. Van carrière maken, geld verdienen en een steunpilaar van de maatschappij zijn, moesten we allemaal niets hebben en we toetsten onszelf en elkaar voortdurend aan onze normen.''
Een zeer uitgebreide bron van informatie is op deze pagina van Jochum Kole te vinden.

One page up

Deze pagina wordt onderhouden door Erik van Halsema (jdfvh@dds.nl)